Ο ήρωας του Γιάννη Μαρή σε νέες περιπέτειες

του Γιάννη Πανούση

Όλα αυτά τα δήθεν αθώα άνθη και φυτά,
χωρίς να σε ρωτούν,
σε πάνε κάθε τόσο εκεί,
ποιος ξέρει τις σκοτεινές προθέσεις τους.

Σωτήρης Σαράκης, Μεταμόρφωση

Έχω αναρωτηθεί και σε άλλες περιπτώσεις αν ο αστυνομικός συγγραφέας πρέπει να ενδιαφέρεται για την ενδεχόμενη «παρ-ανάγνωση»της ιστορίας του μυθιστορήματός του: αν, δηλαδή, το πλαίσιο, τα πρόσωπα, οι ρόλοι, οι σχέσεις, τα κίνητρα, ο σκοπός, η έκβαση [π.χ η σύλληψη και καταδίκη των ένοχων ή η διαφυγή κι ατιμωρησία τους] επηρεάζουν κοινωνικά, ηθικά και αξιακά τον αναγνώστη, ώστε -σε περίπτωση μη-κάθαρσης- να «υιοθετήσει» μία παράνομη συμπεριφορά [αφού τελικά το «έγκλημα αποδίδει»].

Αυτό το ενδεχόμενο είναι δυνατόν να καταλήξει σε σοβαρότερες συνέπειες, όταν χρησιμοποιείται μία -έστω έμμεση- «γραφή μίσους» κι απαξίωσης όλων των δημοκρατικών θεσμών.

Άλλαξε ο άνεμος φορά...

Μ. Βλάχου-Καραμβάλη
Στις παληές σελίδες

Κάθε πρωί του άρεσε να χουζουρεύει, με τη σκυλίτσα του να γουργουρίζει, κουρνιασμένη μέσα στα πόδια του. Δεν έχει σημασία, σκέφτηκε, που σήμερα ήταν μία ξεχωριστή μέρα.

Είχε γράψει το σημείωμα που εξηγούσε τους λόγους του (απονενοημένου, κατ’ άλλους) διαβήματος, είχε αγοράσει το όπλο, είχε ελέγξει τη θαλάμη και τις σφαίρες, είχε κλείσει τα παράθυρα και περίμενε να χτυπήσει το ρολόι στις 07.00 ακριβώς για να πατήσει τη σκανδάλη.

Την ώρα που κουδούνιζε το ξυπνητήρι κι ενώ άπλωνε το χέρι για να πιάσει το περίστροφο, ένοιωσε ένα πόνο στο στήθος.

Τα λίγα δευτερόλεπτα που -άσε τους γιατρούς να λένε- τον χώριζαν από το θάνατο, πρόλαβε να δει και ν’ αναγνωρίσει το πρόσωπο του δολοφόνου.

-Μα γιατί; ψέλλισε… Αφού σου είχα πει ότι θ’ αυτοκτονήσω.

-Μ’ αυτά που μου έκανες, δεν σου άξιζε έντιμο τέλος, απάντησε ο γιος του.

Και ξαναπυροβόλησε…

- Πώς είσαι; ρώτησα τον παλιό φίλο που συνάντησα τυχαία στο δρόμο,

- Καλά, δόξα σοι ο Θεός, μου απάντησε κι έφυγε βιαστικός γιατί είχε αργήσει σε κάποιο σημαντικό ραντεβού.

Αλήθεια, σκέφτηκα, γιατί ο Θεός ν’ ασχολείται με την υγεία και την ασφάλεια ειδικά αυτού του ανθρώπου; Γιατί τον προστάτευε από το Κακό; Ποια σχέση τον συνέδεε με το Επέκεινα, μ’ ένα προνόμιο που δεν το διέθεταν και άλλοι που χάθηκαν πρόωρα;

Δεν πρόλαβα να ολοκληρώσω το  βλάσφημο συλλογισμό μου και μιά κραυγή έσκισε τη νύχτα στα δύο:

- Βοήθεια… Με σκοτώνουν…

Ένας περαστικός έτρεξε… Το μαχαίρι  όμως είχε καρφωθεί στην καρδιά.

Κάπου αλλού θα κοίταξε  ο Θεός και τον ξέχασε, σκέφτηκα.

Εκτός εάν ο Διάβολος, μέσω του δολοφόνου, ήταν σ’ αυτή την περίπτωση πιο γρήγορος στον έλεγχο της Μοίρας του.

Ένας Έλληνας συγγραφέας γράφει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα,στο οποίο ένας Γάλλος συγγραφέας σκοτώνει έναν Ιταλό συγγραφέα, αλλά στη μέση της πλοκής χάνει τον έλεγχο του κειμένου καθώς ο μεν υποτιθέμενος δράστης ήταν αδύνατο  να το ’χει κάνει αφού ένας Γάλλος πάντοτε υπογράφει με γαλατικό στυλ, ενώ το υποτιθέμενο θύμα δεν μπορεί να έχει δολοφονηθεί αφού ουδέποτε υπήρξε Ιταλός αριστερός  συγγραφέας, ο οποίος θα καθόταν να τον σκοτώσει ένας αριστοκράτης Γάλλος. Τότε ο Έλληνας συγγραφέας συνειδητοποίησε ότι η αστυνομική λογοτεχνία βρίθει από φαντάσματα ιστορικών και πολιτικών καταλοίπων εξουσίας, γι’ αυτό αποφάσισε ν’ αλλάξει το σενάριο  ώστε ο Γάλλος συγγραφέας μαζί με τον Ιταλό συγγραφέα να δολοφονούν από κοινού τον αγενή, αυθάδη κι ανιστόρητο Έλληνα.

Ο εκπρόσωπος της Αστυνομίας
δήλωσε ότι η μάχη άρχισε
όταν η συμμορία των ληστών,
που ήταν μεταμφιεσμένοι σε αστυνομικούς
επιτέθηκαν σε ομάδα αστυνομικών,
που ήταν μεταμφιεσμένοι σε ληστές

Κ. Καλαπανίδας, Αστυνομικό δελτίο

Ο εγκληματολόγος Φάνης Κρέμος έμαθε ότι ο παιδικός του φίλος Άρης Δάντης είχε εξαφανιστεί κι ότι η οικογένειά του υποπτευόταν ότι είχε συλληφθεί, χωρίς κάποιος να μπορούσε να πει το πώς, το πότε και το γιατί. Αποφάσισε ν’ αναλάβει τη διερεύνηση της υπόθεσης και να ενημερώσει τη σύζυγο και τα παιδιά τους.

Ψάχνοντας όλα τα ενδεχόμενα, νεκροταφεία, νοσοκομεία, άσυλα, φυλακές και άλλα ιδρύματα, όπου θα ήταν δυνατόν να έχει, για κάποιο λόγο, εγκλεισθεί ο φίλος του, διαπίστωσε ότι υπήρχε μία φυλακή, με το χαρακτηριστικό όνομα «Ghost Prison», για την οποία τα στοιχεία ήσαν από ελλιπή ως ανύπαρκτα.

Αν γνώριζε ο άνθρωπος πού βρίσκεται η συνείδησή του,
ακριβώς εκεί θα πυροβολούσε.

Κωστής Παπακόγκος, Πικροκέρασα

Ξέρω... Ξέρω…

Δεν σκοτώνω εγώ, αλλά το χέρι του δολοφόνου που με κρατάει. Ούτε καν το χέρι. Η απόφαση που πάρθηκε στον εγκέφαλο, μεταφέρθηκε στην καρδιά και δόθηκε εντολή εκτέλεσης στο χέρι.

Πάρα ταύτα, νοιώθω ένοχο[ς] ή έστω συνένοχο[ς].

 

Ανεμίζει λευκή σημαία
δηλώνοντας παραδοχή

Μυρτώ Αναγνωστοπούλου,Λίβελος πουλιών

Ποτέ δεν κυκλοφορούσε με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, τρόλεϊ, τραμ, λεωφορεία κλπ.

Επειδή ζούσε ολομόναχος, χωρίς συγγενείς, φίλους και δίχως γυναίκα σύντροφο, δεν του άρεσε να στριμώχνεται με κόσμο, να συμφύρεται, να συγχνωτίζεται. Ήταν τόσο φοβικός, αγχωτικός, σχεδόν ψυχαναγκαστικός, που προτιμούσε να πληρώνει ταξί για να πηγαίνει στη δουλειά του. Στην πραγματικότητα δεν είχε κάποια μόνιμη δουλειά, αλλά έβγαινε έξω μήπως και αισθανθεί λιγότερο μισάνθρωπος. Είχε τόσες ατυχίες στη ζωή του, ώστε το να τον θεωρούν εντελώς άχρηστο ήταν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό.

Εκείνη όμως την ημέρα έβρεχε καταρρακτωδώς, τα ταξί είχαν κηρύξει απεργία κι αυτός είχε κλείσει ραντεβού μ’ έναν εκδότη για να του διαβάσει το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα.

Σε άφησαν να υπάρχεις,
όπως οι οιωνοί,
σαν η χειρότερη ιστορία του κόσμου.

Σταύρος Σταυρόπουλος, Θα σε δω ξανά στο άδοξο τέλος

Ο αστυνομικός συγγραφέας Γ.Π. έγραψε ένα εξ-αιρετικό αστυνομικό μυθιστόρημα, όπου το θύμα -αλλοδαπή γυναίκα, άσχημη και χοντρή, ερωτομανής και χρήστρια ουσιών- βιάστηκε και δολοφονήθηκε από έναν όμορφο και φημισμένο νέο επιστήμονα. Ο αστυνομικός που επελήφθη της υπόθεσης ήταν πολύ «φιλικός» με τον δράστη [μάλλον πολιτικός του φίλος], ενώ ο δικαστής και οι ένορκοι που του αναγνώρισαν το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου και τον έριξαν «στα μαλακά», ήσαν όλοι άντρες λευκοί.

Ο αστυνομικός συγγραφέας έστειλε το βιβλίο στον εκδότη του Γ.Χ., βέβαιος για την εκδοτική επιτυχία.

του Γιάννη Πανούση

Έτσι θα μείνω το λοιπόν μέχρις εσχάτων,
νοσηλευτής καμένων ιδεών
στις αίθουσες εντατικής περιαυτολογίας

Χάρης Μελιτάς, Εμπρός μαρς

 

Α. Εισαγωγή: Εγκληματολογικά προαπαιτούμενα

1. Η λογοτεχνία του τραύματος [1], ως γραφή της εξιλέωσης από τα λάθη και τα πάθη [2], δεν έχει ως σκοπό την παραμόρφωση της αλήθειας των γεγονότων, τον εξωραϊσμό της πραγματικότητας [3] ή τη διαμόρφωση ενός ειδικού ηθικοκοινωνικού κώδικα ζωής και θανάτου.

Στη λογοτεχνία -της αστυνομικής συμπεριλαμβανόμενης -οι αθώοι και οι ένοχοι δεν πρέπει να δια-κρίνονται με βάση τις απόψεις/αξίες του συγγραφέα,ο οποίος -μυθοπλαστική αδεία;-  καταδικάζει ή παρέχει  άφεση αμαρτιών [4].

Αυτή η τακτική της δικαιολόγησης των πάντων δεν είναι από πολλές πλευρές δόκιμη, αφενός γιατί ο συγγραφέας δεν είναι κήρυκας ιδεολογιών κι αφετέρου γιατί πολλοί ήρωες, [εμφανιζόμενοι ως] ηττημένοι λόγω των περιστάσεων [5], δεν έχουν πάντοτε ούτε το δίκαιο,ούτε το δίκιο με το μέρος τους.

Η Μοίρα κάνει παιχνίδια αλλά οι χειριστές της προσωπικής διαδρομής δεν τυγχάνουν πάντοτε άμωμοι της ευθύνης [6].

του Γιάννη Πανούση

Όμως η εξέλιξη και το τέλος αυτής της ιστορίας
-και κάθε ιστορίας- είναι δική σας επιλογή.

Έλενα Γεωργίου, Η αγκαλιά που έγινε φυλακή 

Είναι γνωστό ότι στα περισσότερα αστυνομικά μυθιστορήματα κρίσιμο ρόλο παίζουν τα ερωτικά πάθη. Η γυναίκα που προδόθηκε από τον εραστή της, ο σύζυγος που εκδικείται την απιστία της συζύγου, μαζί με τρίτους και τέταρτους συμ-πρωταγωνιστές, συγκροτούν το πλαίσιο-μοτίβο της εγκληματογένεσης, ίσως και της ερμηνείας του εγκλήματος.

Α. Ας δούμε μερικές αστυνομικο-συγγραφικές αναφορές πριν καταθέσουμε μία συνοπτική εγκληματολογική άποψη:

1. Έρωτας και θάνατος

«Η κυρία που τα είχε όλα ήθελε να προσθέσει και μίαν ακόμη απόλαυση στη ζωή της... Ένας άντρας νεκρός, ένας κατεστραμμένος…» [Φίλιππος Φιλίππου, Ερωτευμένες γυναίκες, Ελληνικά εγκλήματα -1].

«Η αγάπη πάντα φλερτάρει με το θάνατο»[Δημήτρης Μαμαλούκας, Το τέταρτο άτομο].

Με εκτενές αφιέρωμα στη σύγχρονη ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, κυκλοφορεί το 6ο τεύχος (Μάιος 2022) του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη λογοτεχνία «Φρέαρ».

Στο αφιέρωμα, που υλοποιήθηκε με την επιμέλεια του Κώστα Θ. Καλφόπουλου, συμμετέχουν ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου και 15 συγγραφείς, μεταξύ των οποίων τα μέλη της ΕΛΣΑΛ, Ανδρέας Αποστολίδης, Νεοκλής Γαλανόπουλος, Βασίλης Δανέλλης, Άννα Δάρδα-Ιορδανίδου, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Γιάννης Πανούσης, Γιάννης Ράγκος, Φίλιππος Φιλίππου και Βίκυ Χασάνδρα.

Τα μέλη της ΕΛΣΑΛ εμπνέονται από την πανδημία και γράφουν σύντομες "ιστορίες εγκλεισμού"

Με το καλοκαίρι να έχει «εφορμήσει» πλέον για τα καλά, η ΕΛΣΑΛ προτείνει μερικά εξαιρετικά αστυνομικά μυθιστορήματα πρόσφατης «εσοδείας», γραμμένα από συγγραφείς-μέλη της, που ανταποκρίνονται σε κάθε λογοτεχνική προσδοκία και αναγνωστικό γούστο.

του Γιάννη Πανούση

Αναρωτιέμαι αν διαβάζοντας αστυνομική / εγκληματολογική λογοτεχνία γινόμαστε ηθικότεροι[1] ταυτιζόμενοι με θετικούς ήρωες (Καλασαρίδου, 2010: 76 – Κωττούλα, 2006: 143)[2]ή αν μένουμε αδιάφοροι ως προς τα κίνητρα και τις αιτιολογήσεις των εμπλεκόμενων.

του Γιάννη Πανούση 

Α. Πε-περασμένα δεδομένα

Το αστυνομικό μυθιστόρημα πολλές φορές βασιζόταν σε μιά ανατρεπτική μικρή ιστορία των ηρώων, η οποία μπορούσε και ν’ανατρέψει στοιχεία της Μεγάλης Ιστορίας που συχνά λειτουργούσε σαν θεματική ομπρέλλα.

Η γόνιμη φαντασία του συγγραφέα άλλοτε συμπλήρωνε κι άλλοτε αναιρούσε τον αναγκαίο ρεαλισμό μέσα από ‘φωτογραφίες στιγμών’,όπου ακόμα και οι νεκροί εμφανίζονταν ή και ανασταίνονταν για να εκδικηθούν τους ζωντανούς.

Το αστυνομικό δεν στόχευε στη δημιουργία κι εξάπλωση μιάς Νέας Πίστης ή ενός Νέου Μίσους[1] για ένοχους και μη, ούτε ήθελε να δικαιολογήσει εγκλήματα [καθωσπρέπει;] ανθρώπων ‘ελάχιστα καλύτερων από δολοφόνους’.

Ένα σπιράλ είναι η Ιστορία. Το ίδιο και η πλοκή του αστυνομικού. Θα επιχειρήσουμε να φωτίσουμε τις πτυχές αυτές κυρίως μέσα από τα μάτια των εξαίρετων ελλήνων [βιβλιο]κριτικών της αστυνομικής λογοτεχνίας και ν’ ανιχνεύσουμε τα μελλοντικά της χαρακτηριστικά. Προφανώς δεν φιλοδοξούμε να καλύψουμε ‘όλη την ύλη’ αλλά ευελπιστούμε να στηρίξουμε τις υποθέσεις μας στις καλύτερες αναλύσεις των παραπάνω ειδικότερων [ιδίως για την περίοδο 2016-2018].

του Γιάννη Πανούση

Κι ο κλέφτης πρέπει να’ναι ένας σοφός,
να ’χει αίσθηση του δίκαιου
Να κλέβει αυτόν που πρέπει.

Γιάννης Υφαντής, Το που μου κλέψαν το μπουφάν

Οι συγγραφείς, κυρίως της αστυνομικής λογοτεχνίας [1], συνήθως δεν συμπαθούν τους αστυνομικούς [2] γιατί οι περισσότεροι ήρωές τους [δια]κατέχονται από «την ηθική του Κακού» [3]. Είναι δηλαδή εν γένει προκατειλημμένοι απέναντι στο Κράτος και στους λειτουργούς του.

Πάρα ταύτα, έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε μερικές εγκληματολογικές απόψεις των μη-εγκληματολόγων συγγραφέων, για να διαπιστώσουμε αν υιοθετούν τις επιστημονικές εκδοχές του κλάδου.

Γράφω αστυνομικές ιστορίες για δύο κυρίως λόγους:

- κατά πρώτον: για ν' απο-δείξω στους γνήσιους αστυνομικούς συγγραφείς ότι η Εγκληματολογία, την οποία υπηρέτησα επί 40 χρόνια, δεν είναι μία αφηρημένη θεωρητική επιστήμη [και οι εγκληματολόγοι αιθεροβατούντες διανοούμενοι] αλλά ότι ο νομικοκοινωνιολογικός αυτός κλάδος έχει σημαντικές πρακτικές εφαρμογές, [...]