Ένας σημαντικός αφιερωματικός τόμος,
με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση του

O Γιάννης Μαρής υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από «πατριάρχης της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας»: μαχητικός δημοσιογράφος στα χρόνια του αντικομμουνισμού και της λογοκρισίας, σημαντικός παράγων στα εκδοτικά και δημοσιογραφικά πράγματα της χώρας για 25 χρόνια και ταυτόχρονα υποδειγματικός «αφηγητής» αλλά και προικισμένος συγγραφέας, που μπορούσε να πλάθει πειστικούς χαρακτήρες, με προεξάρχοντα τον αντι-ήρωα πρωταγωνιστή των αστυνομικών του ιστοριών, αστυνόμο Γιώργη Μπέκα. Ο Μαρής ήξερε να σκηνοθετεί χωροχρονικά έναν ατμοσφαιρικό μυθιστορηματικό κόσμο στην καρδιά ή στα προάστια της πρωτεύουσας, στα κοσμοπολίτικα ελληνικά νησιά του ’50 και του ’60, στη Θεσσαλία των μεγαλοκτηματιών και των ληστών ή, ακόμα, στην Αθήνα των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων. 

Αφιέρωμα στον τρόπο με τον οποίο οι διαρκείς μεταμορφώσεις της Αθήνας και των κρυμμένων υποστρωμάτων της κατά την μεταπολεμική περίοδο αποτυπώθηκαν από τον αποκαλυπτικό και αδηφάγο φακό του πλέον «αστικού» είδους της λογοτεχνίας: του αστυνομικού μυθιστορήματος, δημοσιεύεται στο τεύχος Νοεμβρίου 2018 του free press περιοδικού της Αθήνας Η Πόλη Ζει. Το αφιέρωμα έχει επιμεληθεί ο Γιάννης Ράγκος:

"Το αστυνομικό μυθιστόρημα αποτελεί αδιαμφισβήτητα την κατ’ εξοχήν λογοτεχνία του αστικού (αστεακού) χώρου. Πίσω από την ιστορία, τους χαρακτήρες και την πλοκή πάλλεται η «εποποιία του άστεως».

Το φαινόμενο έχει ιστορική και «ιδεολογική» εξήγηση. Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι το πρώτο αστυνομικό αφήγημα στη ιστορία της λογοτεχνίας είναι η νουβέλα του Έντγκαρ Άλλαν Πόου Οι φόνοι της οδού Μοργκ, που δημοσιεύτηκε το 1841. Είναι η εποχή που, εξαιτίας της βιομηχανικής επανάστασης και των τεχνολογικών εξελίξεων, οι πόλεις μεγεθύνονται πληθυσμιακά και βαθμηδόν διαμορφώνουν μητροπολιτικά χαρακτηριστικά, περνώντας στη φάση της νεωτερικότητας. Συνακόλουθα, δημιουργείται η ανάγκη για αποτελεσματικότερη αστυνόμευσή τους και επομένως για την ανάπτυξη ειδικών σωμάτων για τον σκοπό αυτόν. Έτσι, στις αρχές του 19ου αιώνα δημιουργείται στη Γαλλία η πρώτη αστυνομία στον κόσμο (όπως τη γνωρίζουμε σήμερα), ενώ το 1812 συγκροτείται η Sûreté Nationale, ένα είδος Ασφάλειας, και η πρώτη μονάδα ντετέκτιβ. Επικεφαλής της Sûreté έως το 1827 ήταν ο Ευγένιος Φρανσουά Βιντόκ (πρώην εγκληματίας και δραπέτης φυλακών!), ο οποίος μετά την αποστράτευση δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του που έτυχαν ευρείας απήχησης από το αναγνωστικό κοινό και κατέστησαν τον ίδιο διάσημο. Η μετάφραση των Απομνημονευμάτων του Βιντόκ στην αγγλική γλώσσα έγινε το 1829, όταν είχε μόλις συγκροτηθεί το πρώτο αστυνομικό σώμα στη Μεγάλη Βρετανία. Το 1842, η Μητροπολιτική Αστυνομία (Scotland Yard) ενέταξε στις τάξεις της κι ένα τμήμα ντετέκτιβ με πολιτικά (Detective Police Department)".

Διαβάστε όλο το κείμενο, εδώ.

Ο αστυνομικός δυσκολεύτηκε να σταθεί όρθιος· είχε μουδιάσει μετά από πέντε ώρες ομηρίας, έχοντας κολλημένο στο κεφάλι του ένα πιστόλι που προηγουμένως ήταν δικό του.

«Φύγε» ξαναείπε η μελαμψή γυναίκα, που κρατούσε το πιστόλι και έπλεε στον ιδρώτα και την απόγνωση.

Ο αστυνομικός άνοιξε την πόρτα και βγήκε από το κοντέινερ με ασταθή βήματα. Ο ανώτερος αξιωματικός, που είχε σπεύσει στον προσφυγικό καταυλισμό, μπήκε διστακτικά στο κάδρο της ανοικτής πόρτας.

«Αν αφήσεις το πιστόλι, υπόσχομαι ότι αύριο κιόλας θα εξετάσουμε την αίτηση ασύλου σου!» είπε στη γυναίκα.

Αυτή δεν τον πίστεψε. Έστρεψε το όπλο προς τον κρόταφό της.

«Έναν δρόμο έχω πια -προς τον ουρανό...» απάντησε ήρεμα.

Και πάτησε τη σκανδάλη.

Mε αφορμή την έκδοσή των Ημερολογίων και Σημειωματαρίων της Πατρίσια Χάισμιθ ταυτόχρονα σε Ευρώπη, Μ. Βρετανία και ΗΠΑ, στην 100ή επέτειο από τη γέννηση της συγγραφέως, το νέο τεύχος (#9, Δεκέμβριος 2021) του περιοδικού θεωρίας για την αστυνομική λογοτεχνία "πολάρ" αφιερώνει τον Φάκελλό του στη «μητέρα του Ρίπλεϋ» (και όχι μόνο).

Με εκτενές αφιέρωμα στη σύγχρονη ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, κυκλοφορεί το 6ο τεύχος (Μάιος 2022) του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη λογοτεχνία «Φρέαρ».

Στο αφιέρωμα, που υλοποιήθηκε με την επιμέλεια του Κώστα Θ. Καλφόπουλου, συμμετέχουν ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου και 15 συγγραφείς, μεταξύ των οποίων τα μέλη της ΕΛΣΑΛ, Ανδρέας Αποστολίδης, Νεοκλής Γαλανόπουλος, Βασίλης Δανέλλης, Άννα Δάρδα-Ιορδανίδου, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Γιάννης Πανούσης, Γιάννης Ράγκος, Φίλιππος Φιλίππου και Βίκυ Χασάνδρα.

Τα μέλη της ΕΛΣΑΛ εμπνέονται από την πανδημία και γράφουν σύντομες "ιστορίες εγκλεισμού"

Με το καλοκαίρι να έχει «εφορμήσει» πλέον για τα καλά, η ΕΛΣΑΛ προτείνει μερικά εξαιρετικά αστυνομικά μυθιστορήματα πρόσφατης «εσοδείας», γραμμένα από συγγραφείς-μέλη της, που ανταποκρίνονται σε κάθε λογοτεχνική προσδοκία και αναγνωστικό γούστο.

του Γιάννη Ράγκου 

Σπεύδω από την αρχή να προειδοποιήσω τους παριστάμενους: Για κανέναν λόγο δεν πρέπει ποτέ να βρεθείτε σ’ ένα κλειδωμένο δωμάτιο μόνοι σας με τον Νεοκλή Γαλανόπουλο, όσο κι αν ξεγελά το γλυκό, χαριτωμένο και σχεδόν μόνιμα χαμογελαστό (έστω και με… σαρδόνιο τρόπο) πρόσωπό του. Εκτός αν έχετε… δολοφονική διάθεση ή κρατάτε με απόλυτη ασφάλεια το κλειδί του δωματίου στο χέρι σας. Θα εξηγήσω στη συνέχεια τί εννοώ…

Είναι μια διαπίστωση που έκανα εκ των υστέρων: από νεαρή ηλικία με έλκυαν οι άνθρωποι (στην μυθοπλασία αλλά και στον πραγματικό κόσμο) με τραγικό πεπρωμένο. Δηλαδή, άνθρωποι που έκαναν μια εξαναγκαστική ή οικειοθελή κατάβαση στην κόλαση.

Έριξε μια ματιά στο στενό. Βράδυ, αργά. Ψυχή δεν υπήρχε, μόνο πυκνό σκοτάδι και ψιλή βροχή. Στη βρεγμένη άσφαλτο, άστραφτε η διαφημιστική γιγαντοαφίσα μιας καινούργιας οδοντόπαστας, με το λαμπερό χαμόγελο της γοητευτικής γυναίκας, που έμοιαζε να τον κοιτάζει λοξά και με νόημα.

Προχώρησε με προσοχή και στάθηκε μπροστά στην πόρτα. Στο πάνω μέρος της, υπήρχε μία παλιομοδίτικη ταμπέλα: ΛΑΧΕΙΑ-ΠΡΟΠΟ. Μια ριπή ψυχρού αέρα τον κτύπησε. Μαζεύτηκε μέσα στο παλιό, στρατιωτικό παλτό, που είχε αγοράσει πριν από είκοσι χρόνια στο Μοναστηράκι σε τιμή ευκαιρίας κι έκτοτε το χρησιμοποιούσε σ’ όλες τις «δουλειές» του. Σώμα και παλτό είχαν γίνει ένα, πια…

Μπροστά στην τζαμένια πόρτα έβγαλε από τη μαύρη, παλιοκαιρισμένη τσάντα του ένα ζευγάρι γάντια και τον κόφτη.

[Αυλαία: Εξωτερικό πολυτελούς καφετέριας. Ένα τραπέζι με δύο καρέκλες από μπαμπού ένθεν κακείθεν. Στο τραπέζι, καφέδες, ποτήρια με νερό, τασάκι γεμάτο αποτσίγαρα. Αριστερά, ο Φιλίστωρ (γύρω στα 50, γκρίζα γυαλιστερά μαλλιά, κοκάλινα γυαλιά μυωπίας, παλιομοδίτικα ρούχα, περισπούδαστο ύφος). Δεξιά, ο Συγγραφέας (σχεδόν 40, αρχές φαλάκρας, νεανική πόζα, κοκέτικο ντύσιμο, καπνίζει μανιωδώς). Δεν υπάρχουν άλλα τραπέζια. Πίσω, η τζαμαρία -διακρίνεται το εσωτερικό του καταστήματος. Ακούγονται απόηχοι συνομιλιών μεταξύ αόρατων θαμώνων. Η συζήτηση του Φιλίστορα και του Συγγραφέα in media res.]

ΦΙΛΙΣΤΩΡ: Ώστε έχεις κολλήσει; Writer’s block, που λένε…

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Τελείως! Πρέπει να παραδώσω το διήγημα σε δύο μέρες και δεν έχω γράψει ούτε λέξη!

ΦΙΛΙΣΤΩΡ: (Γελάει βραχνά) «Πρόβλημα μηδέν», που έλεγε και ο Αυλωνίτης. Παραφράζω τον Σέρλοκ Χολμς: «Τίποτα δεν είναι περισσότερο κρυμμένο από το προφανές»[1]. Αστυνομικός συγγραφέας είσαι, θα έπρεπε να το γνωρίζεις.

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: (Σπιθίζοντας ένα ειρωνικό χαμόγελο) Για πες μου εσύ, τότε…

ΦΙΛΙΣΤΩΡ: Αγαπητέ, έχεις τη λύση μπροστά σου και δεν τη βλέπεις. Σκέψου: φέτος είναι η επέτειος τον 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Βοά ο τόπος…

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Και λοιπόν;

ΦΙΛΙΣΤΩΡ: Θα μπω κατευθείαν στο ζουμί: Τι ξέρεις για τη δολοφονία του Καποδίστρια;

Τον έψαχνα τριάντα χρόνια. Ήμουνα είκοσι κι αυτός τριανταπέντε. Με άφησε έγκυο και εξαφανίστηκε. Ολομόναχη μεγάλωσα το κορίτσι. Τον έψαχνα. Συνέχεια. Η κόρη μου έγινε πουτάνα στα δεκαοχτώ της. Από τότε έχω να της μιλήσω.  Ένας συγγενής με έβαλε στον Δήμο Χ. Πέρσι έγινα ληξίαρχος. Πριν ένα μήνα είδα το όνομά του σε μια αίτηση γάμου. Παντρευόταν μια κοπέλα εικοσιεννιά. Ο σκατόγερος!

Μπήκε στην αίθουσα που κάνουμε τους γάμους μαζί με τη νύφη. Αναγνώρισα την κόρη μου. Δεν άντεξα. Δεν ήθελα να τον σκοτώσω αλλά δεν φανταζόμουν πως το στυλό που του έμπηξα στο μάτι θα του έκανε τέτοια ζημιά…     

Το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα διέρχεται περίοδο σημαντικής άνθησης, τουλάχιστον ως προς τον αριθμό των εκδιδόμενων τίτλων. Το περιοδικό θεωρίας για την αστυνομική λογοτεχνία «πολάρ» απευθύνθηκε σε τέσσερις ανθρώπους του βιβλίου, που «συναιρούν» τις περισσότερες επαγγελματικές ιδιότητες στον χώρο αυτόν, ζητώντας τις απόψεις τους για θέματα-«κλειδιά»: εκδοτική παραγωγή, αναζήτηση λογοτεχνικότητας, βραβεύσεις, ανάγκη εξωστρέφειας, θεωρητικές προσεγγίσεις, φιλαναγνωσία, προοπτικές του είδους στην Ελλάδα.

Ο Τίτος Βανδής ως αστυνόμος Μπέκας κι ο Αλέκος Αλεξανδράκης ως δημοσιογράφος Μακρής από την ταινία Έγκλημα στα Παρασκήνια (1960)

Στη φιλμογραφία και τις τηλεοπτικές σειρές του Γιάννη Μαρή εντάσσονται τρεις κατηγορίες ταινιών και σήριαλ: όσα βασίζονται σε μυθιστορήματά του που διασκεύασε σεναριακά ο ίδιος, όσα στηρίζονται σε μυθιστορήματά του που διασκεύασε άλλος σεναριογράφος και όσα βασίζονται σε πρωτότυπα σενάριά του.