Οι συνοδοιπόροι του Γιάννη Μαρή: Μαράκης, Μαρκάκης, Φώσκολος, Κακούρη

του Φίλιππου Φιλίππου

Τα δύο σπουδαία αστυνομικά περιοδικά Μάσκα και Μυστήριον κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα τον Οκτώβριο του 1935. Εκεί δημοσιεύονταν αστυνομικές περιπέτειες γραμμένες από αμερικανούς συγγραφείς, Άγγλους ή Γάλλους. Και τα δύο υπήρξαν φυτώριο ελλήνων αστυνομικών συγγραφέων, οι οποίοι αρχικά έγραφαν πλαστές ιστορίες με το όνομα ξένων ομοτέχνων τους.

Νίκος Μαράκης

Ένας από αυτούς ήταν ο Νίκος Μαράκης (1904-1973), αστυνομικός συντάκτης στο Βήμα και στα Νέα, ο οποίος στη διάρκεια του Εμφυλίου άρχισε να δημοσιεύει στη Μάσκα (υπό το ψευδώνυμο Π. Πετρίτης, Πράκτωρ της «Άντβανς-Φορς 133»), τις περιπέτειες της Μις Γκοστ, ή Δεσποινίδος-Φάντασμα, δηλαδή της Αγγέλας Μαρκάτου, η οποία αγωνιζόταν κατά των κατακτητών, κάνοντας σαμποτάζ για λογαριασμό του Ελληνικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής.

Τα περιοδικά τύπου Μάσκας που απευθύνονταν στους νεαρούς άνδρες, οι οποίοι αναζητούσαν τη φυγή από την καθημερινότητα, δημοσίευαν περιπέτειες που εκτυλίσσονταν στην Αφρική και την Ασία, πειρατικές ιστορίες και ιστορίες της Κατοχής. Αυτό συνεχίστηκε και μετά τον Εμφύλιο. Τον Οκτώβριο του 1953 ο Νίκος Μαράκης έγραφε στα Νέα το περιπετειώδες «Έλληνες χρυσοθήρες στην Αλάσκα». Αργότερα, το συγκρότημα Λαμπράκη εξέδωσε το περιοδικό Ταχυδρόμος, όπου ο Μαράκης έγραφε άρθρα για την αστυνομία και την εγκληματικότητα. Τον Δεκέμβριο του 1956 εγκατέλειψε την Φροιλάιν Γκοστ και άρχισε να δημοσιεύει το αστυνομικό μυθιστόρημα Ο  πράσινος πιγκουίνος, όπου πρωταγωνιστούσε ο δυναμικός αστυνομικός Τζιμ Κάρβας. Ο Κάρβας εργαζόταν στη Γενική Ασφάλεια και οπλοφορούσε, χωρίς να διστάζει πυροβολεί εναντίον των παρανόμων. Στη διάρκεια της Κατοχής, διαβάζουμε, το είχε σκάσει στην Αίγυπτο κι από Δημήτρης έγινε Τζιμ. Ο χαρακτήρας του στηρίχτηκε πάνω στον Λέμι Κόσιον, πράκτορα του FBI, τον ήρωα του Πίτερ Τσένεϊ, του οποίου οι περιπέτειες δημοσιεύονταν στη Μάσκα.

Σε αντίθεση με τον μικροαστό και συντηρητικό Μπέκα του Γιάννη Μαρή, ο Κάρβας, «o έλληνας Λέμι Κόσιον», όπως διαφημιζόταν, ήταν λάτρης των γυναικών. Πιθανότατα, ο συγγραφέας ήθελε να δημιουργήσει τον αντίποδα του Μπέκα, γράφοντας σκληρά αναγνώσματα που θύμιζαν εκείνα του Χάμετ και του Τσάντλερ, αλλά με κάπως αστείο και ελαφρύ ύφος. Η πρώτη ιστορία του Κάρβα ήταν η νουβέλα Ο γορίλας με το παπιγιόν που δημοσιεύτηκε στη Μάσκα τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου και η δεύτερη Οι ύποπτοι ήταν πολλοί με την ένδειξη «Νέα περιπέτεια του Έλληνος Λέμμυ Κώσιον» που δημοσιεύτηκε εκεί τον Μάιο.

Ωστόσο, ο Μαράκης δεν αρκέστηκε στον Τζιμ Κάρβα. Επινόησε κι άλλους αστυνομικούς ήρωες, υπογράφοντας τις περιπέτειές τους με ψευδώνυμο. Ένας από αυτούς είναι ο Ελληνοαμερικανός αστυνομικός Νικ Λέρτας (μας αποκαλύπτει ο συγγραφές και μελετητής της αστυνομικής λογοτεχνίας Δημήτρης Χανός), ο οποίος δρα σε πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών.

Νίκος Μαράκης

Ο Μαράκης, ο δεύτερος πιο σημαντικός έλληνας συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών μετά τον Μαρή, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1904 και ονειρευόταν να γίνει καπετάνιος σε φορτηγά. Ο πατέρας του ήταν έμπορος από τα Χανιά και ήθελε το γιο του γιατρό. Ωστόσο, με τη μεσολάβηση της μητέρας του εκείνος έμεινε στη στεριά και σπούδασε φιλολογία στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Έφηβος ακόμα, λάτρης της γραφής, εξέδωσε μαζί με τον συντοπίτη και συμφοιτητή του Κλεόβουλο Κλώνη, ζωγράφο και σκηνογράφο του Εθνικού Θεάτρου, το περιοδικό Μποέμ και σύντομα μπήκε στο χώρο της δημοσιογραφίας. Το 1925 ίδρυσε με τον Χρήστο Λεβάντα, τον Απόστολο Μαγγανάρη και τον Βελισσάριο Φέρη το λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Σκέψη, ενώ το 1927 με τον Δημήτρη Πετσάκη την εφημερίδα Νέοι Καιροί.∗

Όταν δημιουργήθηκε από τις εκδόσεις Πεχλιβανίδη η σειρά «Βιβλία τσέπης», με υπεύθυνο το Γιάννη Μαρή, ο οποίος επέλεγε τα προς έκδοση βιβλία, ο Μαράκης ήταν από τους πρώτους που συμμετείχαν σε αυτήν. Το λιμάνι των χαμένων καραβιών του Μαράκη μπήκε στην περιπετειώδη σειρά (με το γαλάζιο/πράσινο εξώφυλλο),. Στην αστυνομική σειρά (με το κόκκινο εξώφυλλο) περιλήφθηκαν τα βιβλία του Νίκου Μαράκη Ο πράσινος πιγκουίνος και Ένα κορίτσι στο εδώλιο.

Αν η Μάσκα και τα εξειδικευμένα αστυνομικά περιοδικά απευθύνονταν ευθέως στον αρσενικό πληθυσμό, για το γυναικείο κοινό υπήρχε ο Ζέφυρος, που δημοσίευε αυτοτελή αισθηματικά μυθιστορήματα. Το περιοδικό εκδιδόταν από τον Νίκο Θεοφανίδη, εκδότη του ποικίλης ύλης Ρομάντσου, και φιλοξενούσε ζαχαρωμένες ιστορίες, γραμμένες από ξένους, αλλά και έλληνες συγγραφείς: Ιωάννα Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, Νίκο Μαράκη, Χρήστο Χαιρόπουλο, Νίκο Χάγερ-Μπουφίδη. Στο Ρομάντσο ο Μαράκης δημοσίευε μυθιστορήματα και κάθε εβδομάδα ένα περιπετειώδες διήγημα, «εξωτικό» χαρακτηριζόταν, που είχε ως ήρωα έναν Έλληνα, ο οποίος δρούσε σε κάποια χώρα του κόσμου –ήταν οι χώρες όπου δεν μπόρεσε να πάει, κάτι που θα το κατόρθωνε αν τελικά είχε γίνει ναυτικός. Σε αυτή την περίπτωση, έβαζε τη φαντασία του να λειτουργήσει με άριστα αποτελέσματα.

Αργότερα, τον Ιανουάριο του 1957, εκδόθηκε το περιβόητο Χτυποκάρδι. Σε αυτό υπήρχαν τολμηρές φωτογραφίες ημίγυμνων γυναικών, πικάντικες ιστορίες για σταρ του κινηματογράφου, διηγήματα και μυθιστορήματα καταξιωμένων συγγραφέων, αλλά και αστυνομικά αφηγήματα. Τα κείμενα τα έγραφαν γνωστοί συγγραφείς, αλλά χωρίς την υπογραφή τους –οι εποχή δεν σήκωνε παρόμοιες τολμηρότητες. Στο τεύχος αρ. 2 ο Νίκος Μαράκης υπέγραψε το ερωτικό διήγημα «Διψώ για ηδονή», ενώ σε επόμενα τεύχη το αστυνομικό μυθιστόρημα “Κωλς γκερλς” της Αθήνας με ήρωα των αστυνόμο Σάρτα.

Προφανώς, ο Νίκος Μαράκης έγραφε κατά παραγγελία, όπως οι συνάδελφοί του δημοσιογράφοι, οι οποίοι ζούσαν αποκλειστικά από το γράψιμο. Ατυχώς, δεν κατάφερε να αποκτήσει τη φήμη και τη δόξα του Γιάννη Μαρή κι ίσως επειδή κανένα έργο του –οι λόγοι που δεν συνέβη αυτό αγνοούνται–, δεν μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο.

Χάρη στα αστυνομικά, τα κατασκοπικά, τα αισθηματικά και τα περιπετειώδη μυθιστορήματά του, που ξεπερνούν τα εκατό και δημοσιεύτηκαν σε ποικίλα έντυπα, ο Μαράκης έγινε γνωστός στο μεγάλο αναγνωστικό κοινό. Στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας έμεινε ως ο δημιουργός της Φροϊλάιν Γκοστ και του αστυνόμου Κάρβα. Πέθανε στις 19 Οκτωβρίου 1972.

Ανδρόνικος Μαρκάκης

Μετά τον Μαράκη, άλλος σημαντικός συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών ήταν ο Ανδρόνικος Μαρκάκης (1924-2007), ο οποίος στο κρατικό ραδιόφωνο υπέγραφε τη σειρά «Οι περιπέτειες του Τζόννυ Φιλ», με τους άθλους ενός Ελληνοαμερικανού ιδιωτικού ντετέκτιβ, κατοίκου της Νέας Υόρκης, ο οποίος δρούσε στην Αθήνα και συνεργαζόταν με την ελληνική αστυνομία. Κατά κάποιο τρόπο, ο Τζόννυ Φιλ ήταν η συνέχεια του Τζων Γκρηκ και είχε προκαλέσει μια μικρή κόντρα ανάμεσα στον Ρούσο και τους συντελεστές του έτερου ήρωα. Σύμφωνα με το σημείωμα του εκδότη στα βιβλία του Πεχλιβανίδη, χάρη στις συγκεκριμένες ραδιοφωνικές εκπομπές που έγιναν πολύ δημοφιλείς, δημιουργήθηκε ένα ευρύ κοινό «εκατοντάδων χιλιάδων ακροατών», οι οποίοι μέχρι τότε δεν είχαν καμιά εξοικείωση με το αστυνομικό είδος.

Στο βιογραφικό του Τζόννυ Φιλ («Γεννήθηκε πριν από 38 χρόνια στην Ιθάκη. Παιδί ακόμη, μετανάστευσε με τον πατέρα του στην Αμερική. Σπουδάζοντας και δημιουργώντας το μέλλον του, πήρε σιγά σιγά μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στην ελληνική κοινότητα….»), διαβάζουμε πως ενίοτε συνεργαζόταν με την αστυνομία για «έναν κοινό σκοπό: τον πόλεμο κατά του υποκόσμου». Ωστόσο, σε ορισμένες ιστορίες, ο Τζόννυ Φιλ δρα στην Αθήνα και συνεργάζεται με τον αστυνόμο Σπάρταλη της Γενικής Ασφάλειας. Αυτό συμβαίνει στα μυθιστορήματα Πανσιόν Ρηγίλλης 38, όπου συμμετέχει για την εξιχνίαση της δολοφονία ενός γάλλου καθηγητή, και στο Ένα πτώμα στο Ψυχικό, όπου ερευνά τη δολοφονία της Φλώρας Αμύντα, μιας πλούσιας γυναίκας, στη βίλα της στο Ψυχικό.

Το Έγκλημα στο Κολωνάκι και τα άλλα βιβλία του Γιάννη Μαρή εκδόθηκαν στη σειρά «“Αστυνομικά” βιβλία της τσέπης». Στην ίδια σειρά της οποίας υπεύθυνος ήταν ο ίδιος ο Μαρής κυκλοφόρησαν και άλλα βιβλία ελλήνων συγγραφέων. Ανάμεσά τους Τα καλλιστεία του θανάτου του Χρήστου Χαιρόπουλου που είχε δημοσιευτεί το 1952 σε συνέχειες στην εφημερίδα Εμπρός. Στο μυθιστόρημα καθρεφτιζόταν η αθηναϊκή κοινωνία της εποχής, αλλά ο συγγραφέας σταμάτησε να ασχολείται με το αστυνομικό είδος, συνεχίζοντας τη δημοσίευση αισθηματικών αναγνωσμάτων. Στην ίδια σειρά εκδόθηκαν τα βιβλία του Νίκου Μαράκη (Ο πράσινος πιγκουίνος, Ένα κορίτσι στο εδώλιο), του Ανδρόνικου Μαρκάκη (Η γυναίκα με τ’ ασημένια νύχια, Πανσιόν Ρηγίλλης 38, Ένα πτώμα στο Ψυχικό), του Τάκη Παπαγεωργίου (Το τέλειο άλλοθι), του Μάριου Βαλέρη (Κρουαζιέρα με το θάνατο). Ανάμεσα στους ξένους συγγραφείς της σειράς ήταν οι Στανισλάς Στίμαν, Ζορζ Σιμενόν, Άγκαθα Κρίστι, Μίκι Σπιλέιν, Α.Α. Μιλν, Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, Φίλιπς Οπενχάιμ, Λέσλι Τσάρτερις, Πίτερ Τσένεϊ, Ρέιμοντ Τσάντλερ.

Νίκος Φώσκολος

Στη σειρά αυτή δεν περιλήφθηκε βιβλίο του Νίκου Φώσκολου (1927-2013), ο οποίος δεν έγραφε αστυνομικά μυθιστορήματα. Όμως, τον Αύγουστο του 1959 ανέβηκε σε αθηναϊκό θέατρο το αστυνομικό έργο του Ο θάνατος θα ξανάρθει που διαδραματιζόταν εκτός Ελλάδας κι είχε άγγλους ήρωες. Σε αυτό έπαιξαν οι Νάσος Χριστογιαννόπουλος, Ελένη Χατζηαργύρη, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Πέτρος Φυσσούν, Σπύρος Καλογήρου.

Η κριτική του Γεράσιμου Σταύρου στην Αυγή ήταν θετική: «Η δεξιοτεχνία του κ. Φώσκολου να κρατάει “μαγνητισμένο” το ενδιαφέρον του θεατή και να επιταχύνει τα καρδιοχτύπια του για ψύλλου πήδημα δεν έχει τίποτα να ζηλέψει απ’ τη δεξιοτεχνία και των διασημοτέρων καλλιεργητών του είδους […] Ευχόμαστε –και περιμένουμε– αυτά τα προσόντα να τα δούμε γρήγορα ν’ αξιοποιούνται σ’ ένα έργο εμπνευσμένο απ’ την ελληνική κοινωνική ζωή».

Νίκος Φώσκολος

Το 1964, ο Νίκος Φώσκολος, αστυνομικός ρεπόρτερ και κριτικός κινηματογράφου στο Εμπρός, αλλά και σεναριογράφος στον κινηματογράφο, θεατρικός συγγραφέας, πρώην επικριτής των αστυνομικών ταινιών, άρχισε να γράφει αυτοτελείς αστυνομικές ιστορίες με έλληνες ήρωες που μεταδίδονταν από τον Σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Η εκπομπή του είχε τίτλο «Αστυνομικές ιστορίες» με πρωταγωνιστές έλληνες αστυνομικούς που κυνηγούσαν κακοποιούς στην Αθήνα. Οι ήρωες ανήκαν σε κάθε κοινωνική τάξη, ενώ ο συγγραφέας στεκόταν κριτικά απέναντι στους πλούσιους, τους οποίους κατηγορούσε ως ανάλγητους. Η εκπομπή ακουγόταν από χιλιάδες ακροατές, έγινε αρκετά δημοφιλής και αργότερα οι ιστορίες εκδόθηκαν σε φυλλάδια, τα οποία δέθηκαν σε μορφή βιβλίου.

Αθηνά Κακούρη

Ασφαλώς, μαζί με τους παραπάνω άνδρες συγγραφείς, τη δεκαετία του 50 εμφανίστηκε και μια γυναίκα συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών, η Αθηνά Κακούρη (1928), η πρώτη Ελληνίδα που καταπιάστηκε με το είδος. Βραβευμένη σε διαγωνισμό διηγήματος, φανατική θαυμάστρια της Άγκαθα Κρίστι, έγραψε ένα διήγημα μυστηρίου, το «Τσάι στης Όλγας», και το έστειλε στην Ελένη Βλάχου στην Καθημερινή. Εκείνη δεν της απάντησε και η φιλόδοξη νεαρή το υπέβαλε στον Ταχυδρόμο. Σύντομα, ο Γιώργος Σαββίδης, διευθυντής σύνταξης του περιοδικού, την κάλεσε, τη δέχτηκε στο γραφείο του και της ζήτησε κι άλλα παρόμοια διηγήματα. Εκείνη η πρώτη ιστορία με ηρωίδα την Τούλα, μια νοικοκυρά, δημοσιεύτηκε (7 Μαρτίου 1959) με εικονογράφηση του Μποστ. Δεύτερο ήταν το «Η κοπέλα από την Ουψάλα» (21 Μαρτίου) με ήρωα τον Νάσο Δαπόντε, έναν κοσμοπολίτη. Τρίτο το «Πάσχα στην Αίγινα» (3 Μαΐου) που δημοσιεύτηκε σε τέσσερις συνέχειες και είχε ως ήρωα τον αστυνόμο Γεράκη. Αυτοί οι τρεις ήρωες εναλλάσσονταν στις ιστορίες της Κακούρη, η οποία άρχισε τότε μια δημοσιογραφική και μεταφραστική καριέρα. Το πρώτο της βιβλίο εκδόθηκε το 1963 και ήταν το Τα 218 ονόματα, μια συλλογή αστυνομικών διηγημάτων.

Αθηνά Κακούρη

Πρέπει, πάντως, να τονίσουμε πως η έρευνα για τον εντοπισμό όλων των δημοσιευμένων μυθιστορημάτων, αστυνομικών και αισθηματικών, καθώς και των διηγημάτων του Μαράκη, του Μαρκάκη, καθώς και των άλλων ομοτέχνων τους που δημοσιεύτηκαν τις δεκαετίες του 50 και του 60 είναι δυσχερής. Ίσως στο μέλλον κάποιος υπομονετικός ερευνητής να ψάξει στα αρχεία περιοδικών (Μάσκα, Μυστήριον, Ρομάντσο, Πάνθεον, Θεατής) και των εφημερίδων της εποχής ώστε να αντλήσει στοιχεία, κάτι που απαιτεί αρκετό χρόνο.

Δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση αστυνομικής λογοτεχνίας
«The Crimes and Letters Magazine» (CLM), τχ. 3, Δεκέμβριος 2017, σσ. 92-95

* Το 1932, ο Μαράκης έγραψε την νουβέλα «Οι άνθρωποι της κοκαΐνης», που ενσωματώνει πολλά αφηγηματικά μοτίβα της αστυνομικής λογοτεχνίας και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα προδρομικό ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Περισσότερα στοιχεία σχετικά, στο Βασίλης Δανέλλης - Γιάννης Ράγκος, Νίκος Μαράκης – Ένας σημαντικός αστυνομικός συγγραφέας, περιοδικό «πολάρ», τχ. 4, Αύγουστος 2019, σσ. 26-29.