Φόνος στη Βιβλιοθήκη – I
«Μια αστυνομική ιστορία είναι μια τραγωδία με καλό τέλος» Raymond Chandler, 1949
Αρχές Μάη βρέθηκα για μία εβδομάδα στο Λονδίνο. Ο καιρός ήταν απολύτως καλοκαιρινός, κι αυτό έκανε την διαμονή μου στην αγγλική πρωτεύουσα ακόμα πιο απολαυστική. Ευχαριστήθηκα, όσο τίποτα, τις βόλτες στην πόλη αλλά και μια σειρά εκθέσεων και εκδηλώσεων που «έτρεχαν» εκείνες τις ημέρες.
Ανάμεσά τους μια πρωτότυπη όσο και ενδιαφέρουσα έκθεση στην British Library. Η Βιβλιοθήκη άνοιξε τα αρχεία της και εξέθεσε –για πρώτη φορά μαζικά και συγκεντρωμένα- βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας καθώς και χειρόγραφα δημιουργών της. Ο τίτλος της έκθεσης –η οποία συνεχίζεται μέχρι τις 27 Μαΐου- είναι Murder in the Library και παραπέμπει –εμμέσως πλην σαφώς- στο πασίγνωστο βιβλίο της «γηραιάς αγγλίδας κυρίας» Agatha Christie, «A body in the library».
Ακολουθώντας, ένα προς ένα, τα γράμματα της αγγλικής αλφαβήτου, ξετυλίχθηκε μπροστά μας σε 26 μεγάλα ταμπλώ, με τις αντίστοιχες προθήκες, η ιστορία του παγκόσμιου αστυνομικού μυθιστορήματος, σε όλες του τις εκφάνσεις: τα κλασικά «whodunit» της αγγλικής σχολής, τα σκληροπυρηνικά της σύγχρονης αμερικανικής, τα πολιτικά των γαλλόφωνων συγγραφέων, τα κλασικά «noir», η όψιμη επέλαση των σκανδιναυών και τόσα άλλα. Κάθε γράμμα ήταν αφιερωμένο σε έναν συγγραφέα, ένα είδος αστυνομικού μυθιστορήματος ή –ακόμη- σε ένα είδος εγκλήματος. Πέρασα αρκετές ώρες στην British Library, φωτογραφίζοντας τα εκθέματα και κρατώντας σημειώσεις για τούτο εδώ το άρθρο.
Ένα στα τρία μυθιστορήματα που εκδίδονται παγκοσμίως στην αγγλική γλώσσα, ανήκει στο είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας. Η British Library, η οποία διαθέτει ένα αντίτυπο από οτιδήποτε εκδίδεται στην αγγλική γλώσσα, παρουσιάζει σε αυτή την έκθεση μια καλή επιλογή έργων αστυνομικής λογοτεχνίας από τα ράφια της, που καλύπτουν πάνω από 200 χρόνια συγγραφικής και εκδοτικής δραστηριότητας: πρώτες εκδόσεις, χειρόγραφα, συμβάσεις, φωτογραφίες κ.λ.π. Από την εποχή που ο Ronald Knox έγραφε τον «Δεκάλογο του αστυνομικού μυθιστορήματος», έχει κυλίσει πολύ νερό στ’ αυλάκι αυτού του λογοτεχνικού είδους. Το αστυνομικό μυθιστόρημα εξελίχθηκε –αρκετές φορές μεταλλάχθηκε- και κάποιοι από τους κανόνες του Knox μοιάζουν σήμερα παρωχημένοι. Ας ρίξουμε, όμως, μια εμπεριστατωμένη ματιά στην έκθεση.
Το «Α» ήταν αφιερωμένο –πού αλλού;- στην Dame Agatha Christie, την λατρεμένη των Άγγλων. Φημολογείται ότι οι πωλήσεις των βιβλίων της παγκοσμίως έχουν ξεπεράσει εκείνες των απάντων του Shakespeare και της Βίβλου μαζί. Η συγγραφέας χαίρει εκτίμησης τόσο για την ιδιοφυή πλοκή των έργων της, όσο και για την λογοτεχνική τους αξία. Λέγεται ότι έγραψε το πρώτο της αστυνομικό μυθιστόρημα μέσα σε δύο, μόνο, εβδομάδες, το 1920. Στο βιβλίο της «The Mysterious Affair at Styles», μας συστήνει τον ήρωά της Hercule Poirot (ο οποίος, μαζί με τον Sherlock Holmes, του Sir Arthur Conan Doyle, αποτελούν τους δύο εμβληματικούς ντετέκτιβς της αγγλικής σχολής), ενώ η Miss Marple κάνει την εμφάνισή της επτά χρόνια αργότερα στο διήγημα «The Royal Magazine». Στα βιβλία της η Christie «αξιοποίησε» τις γνώσεις της σε φάρμακα και δηλητήρια –εργάσθηκε για χρόνια σε νοσοκομειακό φαρμακείο- ενώ τα ταξίδια της δίπλα στον αρχαιολόγο σύζυγό της Sir Max Mallowan κέντρισαν την φαντασία της και μας έδωσαν βιβλία όπως το «Murder in Mesopotamia» και «Death on the Nile». Ένας εντυπωσιακός αριθμός ανθρώπων καταπιάστηκε με το αστυνομικό μυθιστόρημα, χωρίς να είναι αποκλειστικός συγγραφέας του είδους ή –πολλές φορές- έστω συγγραφέας. Στην έκθεση είδαμε αστυνομικά μυθιστορήματα γραμμένα από ποδοσφαιριστές, όπως ο Pelé, στελέχη επιχειρήσεων, αναγνωρισμένους έγκριτους λογοτέχνες σαν τους Jorge Luis Borges και John Banville και άλλους.
Το «C» αφορούσε στα «Clues», τα ίχνη, τα στοιχεία που ανακαλύπτει και εξετάζει ο ερευνητής του εγκλήματος, πραγματικού ή λογοτεχνικού, προκειμένου να ανακαλύψει τον ένοχο και να διελευκάνει την υπόθεση. Είδαμε εκτεθειμένους πραγματικούς αστυνομικούς φακέλους της βικτωριανής εποχής αλλά και σύγχρονους, γεμάτους με όλα τα ευρήματα μιας υπόθεσης: φωτογραφίες, αποδείξεις, γράμματα, τρίχες, γόπες, σταγόνες αίματος φυλακισμένες σε εργαστηριακά πλακίδια, αστυνομικές αναφορές, καταθέσεις μαρτύρων κ.λ.π. Αυτό που ξεχώριζε πραγματικά για την πρωτοτυπία του, ήταν ένα αστυνομικό μυθιστόρημα του 1936 με τίτλο «Murder οff Miami», το οποίο βλέπετε και στην εικόνα επάνω. Επρόκειτο για μια έκδοση σε στυλ αστυνομικού φακέλλου, όπου το έγκλημα και τα ευρήματά του ήταν στην διάθεση του αναγνώστη, ο οποίος καλείτο να τα εξετάσει και να ανακαλύψει τον ένοχο, με τον τρόπο που θα το έκανε ένας αστυνομικός ερευνητής! Φυσικά, για όποιον δεν τα κατάφερνε, η λύση του μυστηρίου ήταν επίσης διαθέσιμη, μέσα σ’ έναν σφραγισμένο φάκελο. Εμπνευστές και δημιουργοί αυτών των εκδόσεων (κυκλοφόρησαν συνολικά τέσσερις υποθέσεις) ήταν οι Dennis Wheatley και JG Links.
Το «D» ήταν γενναιόδωρα αφιερωμένο σ’ έναν αντισυμβατικό ήρωα: τον ντετέκτιβ Dave Robicheaux, δημιούργημα του αμερικανού James Lee Burke. O Robicheaux πρωταγωνιστεί σε 20 μυθιστορήματα (με το τελευταίο να κυκλοφορεί μέσα στο 2013) και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων ως χαρακτήρας: ανανήψας αλκοολικός, με προβληματική προσωπική ζωή, παλεύει με τους προσωπικούς του δαίμονες που κουβαλά τόσο από την παιδική του ηλικία όσο και από την θητεία του στο Βιετνάμ, όπου και τραυματίστηκε σοβαρά. Πράγμα ασυνήθιστο για ντετέκτιβ, έχει μια βαθειά –αν και ενίοτε αντισυμβατική- πίστη στον Θεό. Οι δύο, ομολογουμένως αποτυχημένες, απόπειρες να μεταφερθούν οι περιπέτειες του Robicheaux στον κινηματογράφο (με τους Alec Baldwin και Tomee Lee Jones, αντίστοιχα, στον επώνυμο ρόλο), δεν επηρέασαν στο ελάχιστο την δημοτικότητά του στο αναγνωστικό κοινό. Μάλιστα, το τελευταίο βιβλίο του Burke με ήρωα τον Robicheaux, το «The Tin Roof Blowdown», η υπόθεση του οποίου εξελίσσεται στην -κατεστραμμένη από τον τυφώνα Katrina- Louisiana, θεωρήθηκε ως το καλύτερο μυθιστορηματικό έργο πάνω στην συγκεκριμένη φυσική καταστροφή και αναγνωρίστηκε από κοινό και κριτικούς ως μία ακόμη εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος.
Το «Ε» δεν θα μπορούσε παρά να περιλαμβάνει τα «εκκλησιαστικά», αστυνομικά δηλαδή μυθιστορήματα, όπου οι ήρωες/ερευνητές είναι άνθρωποι του κλήρου. Και έχουμε ουκ ολίγους τέτοιους. Ενδεικτικά αναφέρω τους Father Brown, Brother Cadfael, Sister Pelagia αλλά και βιβλία όπως τα «The Name of the Rose», «Murder at the Vicarage», «Death in Holy Orders» κ.α. Στην σχετική προθήκη, εκτός από τις πρώτες εκδόσεις των πιο πάνω έργων, υπήρχε και το σημειωματάριο της Lady Antonia Fraser, με τις ιδιόγραφες σημειώσεις της πάνω στο βιβλίο της «Quiet as a Nun» (βλ. Φωτογραφία επάνω). Και φτάνουμε, αισίως, στο «F» και στα «forensics», στην ιατροδικαστική έρευνα, με την οποία καταπιάστηκαν αρκετοί συγγραφείς του είδους, μεταφέροντας τη δράση του αστυνομικού μυθιστορήματος από την «άπλα του έξω κόσμου» στο κλειστοφοβικό και αποστειρωμένο περιβάλλον των εργαστηρίων. Πολλά τα παραδείγματα με το έργο δύο κυριών να ξεχωρίζει: αυτό της Patricia Cornwell και της ηρωίδας της Dr Kay Scarpetta, καθώς και της Kathy Reichs και της δικής της Dr Temperance Brennan. Θα ήταν άδικο να μην αναφέρουμε σ’ αυτήν την κατηγορία τον Sir Arthur Conan Doyle και το Sherlock Holmes του αλλά, κυρίως, τον R. Austin Freeman, δημιουργό του Dr John Thorndyke, πραγματικούς πιονιέρους του είδους.
Ακολουθεί το «G» και η Golden Age, η Χρυσή Εποχή του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ως τέτοια χαρακτηρίζεται η περίοδος του μεσοπολέμου, με το αρχετυπικό αστυνομικό μυθιστόρημα αυτής της εποχής να οριοθετείται μέσα σ’ ένα άνετο και ευτυχισμένο περιβάλλον, σε μια Εδέμ θα λέγαμε, την ευδαιμονία της οποίας διαταράσσει ένα έγκλημα. Και τότε αναλαμβάνει δουλειά ο ντετέκτιβ, συνήθως ένας προικισμένος ερασιτέχνης παρά επαγγελματίας ερευνητής, να ανακαλύψει τον δολοφόνο και να διώξει το φίδι απ’ τον Παράδεισο! Είναι η εποχή που αυστηροί κανόνες για τη συγγραφή αστυνομικού μυθιστορήματος τίθενται σε «ισχύ», χωρίς όμως αυτό να αποτρέψει και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες «αποκκλίσεις». Κατά την περίοδο αυτή γράφουν τα περισσότερα έργα τους οι Agatha Christie, Dorothy L. Sayers, Ronald Knox κ.α.
Και ιδού το «H» για το hard boiled, το σκληροπυρηνικό αστυνομικό μυθιστόρημα, γεννημένου στην Αμερική από τις κατακρημνισμένες ψευδαισθήσεις που ακολούθησαν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ανδρωμένου στον κυνισμό της ατμόσφαιρας της Ποτοαπαγόρευσης και των όσων την ακολούθησαν. Ο χονδρός, μεσόκοπος ήρωας του Dashiel Hammett, ο χωρίς όνομα ιδιωτικός ντετέκτιβ Continental Op, είναι ένας από τους πρώτους του είδους, που έρχεται να ταράξει το ειδυλλιακό περιβάλλον της αγγλικής σχολής. Νομίζω, όμως, πως ο κύριος εκφραστής του είδους είναι ο Philip Marlowe του Raymond Chandler, ένας ιππότης χωρίς αστραφτερή πανοπλία, αλλά με καπαρτνίνα και καπέλο.
