Ο Αντρέα Καμιλέρι και ο αστυνόμος Μονταλμπάνο
Το καλοκαίρι του 1999 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το μυθιστόρημα του Αντρέα Καμιλέρι με τίτλο Το σχήμα του νερού και υπότιτλο «Μια υπόθεση για τον επιθεωρητή Μονταλμπάνο» σε μετάφραση της Μαρίας-Ρόζας Τραϊκόγλου. Ήταν το πρώτο μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο του δημοφιλούς συγγραφέα, του οποίου έκτοτε έχουν εκδοθεί σχεδόν όλα τα έργα στη χώρα μας. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου γινόταν αναφορά στις ομοιότητες του μυθιστορήματος με το έργο του Λεονάρντο Σάσα, του “εθνικού” συγγραφέα της Σικελίας, και του Τζον Λε Καρέ, ενώ ο κεντρικός ήρωάς του, ο αστυνόμος Σάλβο Μονταλμπάνο συγκρινόταν με τον επιθεωρητή Μεγκρέ του Ζορζ Σιμενόν.
Τότε δεν γνωρίζαμε πως ο Μονταλμπάνο πήρε το όνομά του από τον Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, ως φόρο τιμής στον Καταλανό συγγραφέα, επειδή η δομή του μυθιστορήματος του τελευταίου Ο πιανίστας βοήθησε τον Καμιλέρι να διαρθρώσει το δικό του Ο ζυθοποιός του Πρέστον. Το βιβλίοεκδόθηκε στην Ιταλία το 1994. Σε αυτό, ο αναγνώστης κάνει τη γνωριμία των ανθρώπων που κινούνται γύρω από τον Μονταλμπάνο, ο οποίος υπηρετεί στο αστυνομικό τμήμα της Βιγκάτα, της φανταστικής σικελικής πόλης, που δεν είναι άλλη από τη γενέτειρά του, το Πόρτο Εμπέντοκλε. Είναι η Λίβια, η επίσημη αγαπημένη του, η Ίγκριντ, η ανεπίσημη φιλενάδα του, έμπιστη και ενίοτε συνένοχη εξ Σουηδίας, ο αρχιφύλακας Φάτσιο, συνεργάτης του, ο Νικολό Τζίτο, αριστερός δημοσιογράφος της τηλεόρασης. Εκεί, παρουσιάζονται τα θέματα που απασχολούν τον συγγραφέα, οι ιδέες του και οι εμμονές του. Γίνεται αναφορά στις φαμίλιες της μαφίας που αλληλοτρώγονται, στο χριστιανοδημοκρατικό κόμμα και στη διαφθορά των στελεχών του, στα κόμματα που συνεργάζονται μαζί του, στο ξέπλυμα μαύρου χρήματος, στον πάπα και τους αφορισμούς του.
Ας δούμε τι μέρος του λόγου είναι ο αστυνόμος Μονταλμπάνο. Πρόκειται για έναν έντιμο άνθρωπο, ένα ήρωα που πιστεύει σε ορισμένες αξίες, αδιαφορεί για τα χρήματα, τον ενδιαφέρει η δικαιοσύνη, μαγειρεύει μόνος το φαγητό του, αγαπάει την ανεξαρτησία του και γι’ αυτό δεν παντρεύεται. Είναι ένας τυπικός Ιταλός που συγκεντρώνει πάνω του μόνο τα καλά των Ιταλών.
Στο Χορό του γλάρου, που εκδόθηκε στην Ιταλία το 2009, ο ήρωας είναι πενήντα επτά χρονών και αισθάνεται γερασμένος με συνέπεια να μην μπορεί να διαβάσει ένα βιβλίο, να μην μπορεί να κοιμηθεί. Έχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια από την κυκλοφορία του Το σχήμα του νερού. Ο αναγνώστης εδώ ξαναβρίσκει τη Λίβια, την Ίγκριντ, τον Φάτσιο, μαζί με άλλους ήρωες. Σε αυτό, ο συγγραφέας ασχολείται με καινούργιο θέμα, το εμπόριο χημικών όπλων που έχουν προορισμό κάποια αραβική χώρα∙ το έχει αναλάβει η ρώσικη μαφία με την οποία συνεργάζονται ιταλοί κακοποιοί, μα και πολιτικοί.
Ο Αντρέα Καμιλέρι γεννήθηκε στο Πόρτο Εμπέντοκλε της Σικελίας, επίνειο του Αγκριτζέντο (Ακράγαντας), γενέτειρα του Εμπεδοκλή, το 1925. Το πρώτο μυθιστόρημα που διάβασε στη ζωή του ήταν Η τρέλα του Αλμάγιερ του Τζόζεφ Κόνραντ. Μετά, διάβασε το Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ (αμφότερα είναι ναυτικές περιπέτειες), κι ύστερα ένα μυθιστόρημα κάποιου Ζορζ Σιμ, που ήταν ψευδώνυμο του Ζορζ Σιμενόν. Μαθητής στο δημοτικό έγραφε ποιήματα στη μαμά του και στον Μπενίτο Μουσολίνι, στον οποίο έστειλε κι ένα γράμμα, ζητώντας του να τον πάρουν εθελοντή στον πόλεμο που κήρυξε η Ιταλία στην Αβησσυνία (τότε οι Ιταλοί ήταν όλοι φασίστες, έχει πει ο ίδιος στον Ανταίο Χρυσοστομίδη, σε μια συνέντευξη που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του τελευταίου Οι κεραίες της εποχής μου). Το 1945, μετά από την απελευθέρωση, άρχισε να γράφει ποιήματα που δημοσιεύονταν σε λογοτεχνικά περιοδικά. Όταν κέρδισε το πρώτο βραβείο σε ένα διαγωνισμό θεατρικών έργων, κάποιος κριτικός θεάτρου τον παρότρυνε να σπουδάσει σκηνοθεσία, οπότε με μια υποτροφία εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, αφιερώνοντας τον εαυτό του στο θέατρο. Ως σκηνοθέτης ήταν ο πρώτος που ανέβασε θέατρο του παράλογου στην Ιταλία: Μπέκετ, Ιονέσκο, Πίντερ. Ανέβασε επίσης σύγχρονους ιταλούς συγγραφείς και βεβαίως Πιραντέλο.
Όπως έχει δηλώσει, τα αστυνομικά ήταν τα αγαπημένα αναγνώσματα του πατέρα του, μεγάλωσε σ’ ένα σπίτι γεμάτο αστυνομικά βιβλία. Ωστόσο, αυτό που καθόρισε την πορεία του ως αστυνομικού συγγραφέα, ήταν η παραγωγή μιας τηλεοπτικής σειράς για τη RAI με περιπέτειες του επιθεωρητή Μεγκρέ. Ο ίδιος διάβαζε τα βιβλία του Λεονάρντο Σάσα, του Σικελού συγγραφέα που πρωτομίλησε για το φαινόμενο της Μαφίας, του Φρίντριχ Ντίρενματ, του Ουίλιαμ Φόκνερ, του Τσέζαρε Παβέζε.
Το μυθιστόρημα η Ροή των πραγμάτων που διαδραματίζεται στη Σικελία, στη Βιγκάτα, και όπου δεν πρωταγωνιστεί ο Μονταλμπάνο, δείχνει με καθαρό τρόπο τα ζητήματα που θέλγουν τον Καμιλέρι. Σ αυτό, οι ήρωες μπλέκουν σε ιστορίες με σεξ και εκδίκηση, ενώ περιγράφονται τα ήθη και τα έθιμα του νησιού. Στο ίδιο, συμβαίνουν παράδοξα πράγματα, τραγελαφικά και κωμικοτραγικά, καθώς ο συγγραφέας φανερώνει τις αφηγηματικές του ικανότητες που περιλαμβάνουν εξαιρετική πλοκή, ενδιαφέροντες ήρωες, ανατροπές, σουρεαλιστικές καταστάσεις και άφθονο χιούμορ, στοιχεία που εξακολουθούν να ανιχνεύονται και στα επόμενα μυθιστορήματά του.
Ο Καμιλέρι έχει πειραματιστεί με ποικίλους τρόπους γραφής κι έχει πάρει μέρος σε λογοτεχνικά παιγνίδια. Το «ιστορικό»του μυθιστόρημα Η εξαφάνιση τουΠατό αποτελείται μόνο από επιστολές, τηλεγραφήματα, έγγραφα, αποκόμματα εφημερίδων, ανακοινώσεις του επίσημου κράτους, συνθήματα στους τοίχους. Στο επίσης «ιστορικό» Αίτηση για τηλέφωνο, μέσα από επιστολές και διαλόγους μεταξύ δύο ή τριών προσώπων, περιγράφει την κοινωνία της Σικελίας στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ένα λογοτεχνικό παιγνίδι στο οποίο συμμετείχε ο Αντρέα Καμιλέρι είναι το μυθιστόρημα συνεργασίας Σιωπή. Εκεί, αυτός και ο Κάρλο Λουκαρέλι ένωσαν τις συγγραφικές δυνάμεις τους κι έγραψαν μια πρωτότυπη αστυνομική ιστορία. Πρόκειται για περιπέτεια του αστυνόμου Μονταλμπάνο, του ήρωα του Καμιλέρι, και της επιθεωρήτριας Γκράτσια Νέγκρο, της ηρωίδας του Λουκαρέλι.
Η μεγάλη αγάπη του Καμιλέρι για τη Σικελία –στην ουσία αυτή πρωταγωνιστεί στα βιβλία του–, τον οδήγησε στο γράψιμο της βιογραφίας του μεγάλου σικελού δραματουργού, του Λουίτζι Πιραντέλο (1867-1936), o οποίος γεννήθηκε στο Αγκριτζέντο. Οι δυο τους γνωρίστηκαν λίγο προτού πεθάνει ο μεγάλος συγγραφέας (Νoμπέλ λογοτεχνίας 1934), και αργότερα ο Καμιλέρι, ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του έργου του στην Ιταλία, ανακάλυψε πως ο Πιραντέλο ήταν πρώτος εξάδελφος της γιαγιάς του, δηλαδή παιδιά δύο αδελφάδων. Ανεπαίσθητα, αλλά με σαφήνεια, έχει αφήσει να εννοηθεί πως η συγγένειά τους τον έχει κάνει υπερήφανο.
Στα δύο μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στη χώρα μας, το Προσωρινή διακοπή (Πατάκης) και το Ο κλεμμένος ουρανός (Καστανιώτης), δεν πρωταγωνιστεί ο Μονταλμπάνο. Ενώ στα περισσότερα έργα του ο Καμιλέρι θίγει ήθη και έθιμα τις Σικελίας –ήθη παλιά που έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας – και περιγράφει την τοπική κοινωνία με τους οικογενειακούς καβγάδες, τους έρωτες, τα κερατώματα, τις ζήλιες, τα κουτσομπολιά, σε αυτά ασχολείται με την Ιταλία γενικότερα, ιδίως με την Ιταλία της κρίσης, καθώς και με την πολιτική ζωή, την οποία έχει σφραγίσει με τον βίο και την πολιτεία του ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Παρά την προχωρημένη ηλικία του, συνεχίζει να τέρπει και να προβληματίζει, να καθηλώνει τον αναγνώστη με το σασπένς που δημιουργεί, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με την σύγχρονη πραγματικότητα της πατρίδας του.
