Ανάλυση εγκληματολογικών πληροφοριών

Τι είναι η ανάλυση;

Μέθοδοι και τεχνικές μέσω των οποίων επεξεργάζονται πληροφορίες με τρόπο τέτοιο που δίνουν νέα γνώση στις διωκτικές αρχές, ώστε να εκπληρώνουν τους σκοπούς τους. π.χ. η ανάλυση μπορεί να παράσχει προϊόντα (αναφορές), ώστε να βοηθηθούν οι αστυνομικές υπηρεσίες να εξαρθρώσουν μια εγκληματική οργάνωση, να γίνουν γνωστοί οι δράστες εγκληματικών πράξεων και να υποστηριχθεί η ηγεσία στο να λάβει αποφάσεις σχετικά με τα προβλήματα εγκληματικότητας, κ.ά.

Γιατί είναι απαραίτητη η ανάλυση;

Η ανάλυση εγκληματολογικών πληροφοριών (από ειδικούς-αναλυτές με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας) έχει αποδειχθεί ένα ισχυρό εργαλείο στην αντιμετώπιση των σύγχρονων μορφών εγκληματικότητας όταν οι παραδοσιακές μέθοδοι δείχνουν αναποτελεσματικές. Ο μεγάλος και σύνθετος όγκος εγκληματολογικών δεδομένων που έχουν στην κατοχή τους οι διωκτικές αρχές σήμερα παραμένει αναξιοποίητος εάν δεν επεξεργάζεται με τις σύγχρονες αναλυτικές τεχνικές. Η ανάλυση μπορεί να ξεχωρίσει το σημαντικό από το ασήμαντο, δίνοντας κατευθύνσεις και επιλογές, τις οποίες οι ανακριτικοί υπάλληλοι δεν θα μπορούσαν ν’ αποκτήσουν με τον παραδοσιακό τρόπο εργασίας. Γι’ αυτό πολλές σύγχρονες αστυνομίες έχουν εντάξει στις βασικές τους δομές τις υπηρεσίες ανάλυσης εγκληματολογικών πληροφοριών ακολουθώντας το νέο δόγμα «Αστυνόμευση με βάση την επεξεργασμένη πληροφορία» (Intelligence Led Policing).

Ποια είναι η θέση της ανάλυσης στις επίσημες δομές μιας διωκτικής αρχής;

Οι χώρες με αναπτυγμένη αστυνόμευση διαθέτουν κεντρική εθνική μονάδα ανάλυσης πληροφοριών (National Criminal Intelligence Unit) και περιφερειακές μονάδες ανάλυσης, οι οποίες υποστηρίζουν από τη μια τις επιχειρησιακές μονάδες και από την άλλη τα κέντρα λήψης αποφάσεων και χάραξης στρατηγικής. Οι ομάδες έρευνας εγκλημάτων όταν κρίνουν ότι κατέχουν πληροφορίες, οι οποίες χρήζουν αναλυτική επεξεργασία απευθύνονται στην αρμόδια μονάδα ανάλυσης για βοήθεια. Έτσι αρχίζει μια στενή συνεργασία μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αναλυτές με εκθέσεις, διαγράμματα, υποθέσεις και προτάσεις υποστηρίζουν (και κατευθύνουν;) την έρευνα. Επίσης, πολλές φορές η ανάλυση δουλεύει προληπτικά μέσω της πρόβλεψης, εκτιμώντας μελλοντικές απειλές και κινδύνους, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στις διωκτικές αρχές να είναι προετοιμασμένες καλύτερα για ποικίλα εγκληματικά φαινόμενα. Μια άλλη λιγότερο διαδεδομένη τάση είναι οι αναλυτές να ανήκουν στην ίδια υπηρεσία (επιχειρησιακή ή επιτελική), η οποία χρειάζεται την αναλυτική υποστήριξη και να μην ανήκουν σε μια χωριστή μονάδα ανάλυσης. Με άλλα λόγια, όλες οι υπηρεσίες που χρειάζονται ανάλυση διαθέτουν ένα αριθμό αναλυτών, οι οποίοι εργάζονται καθημερινά από κοινού με τους ερευνητές. Και οι δύο παραπάνω τάσεις έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, τα οποία δεν εντάσσονται στη θεματική του παρόντος άρθρου.

Ποιοι είναι οι αναλυτές;

Οι αναλυτές είναι εκείνοι που παράγουν τα προϊόντα της ανάλυσης εφαρμόζοντας ειδικές τεχνικές και μεθόδους, χρησιμοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία και συγκεκριμένους τρόπους σκέψης στηριγμένους στην επαγωγική λογική, στη δημιουργική και την κριτική σκέψη. Οι αναλυτές πρέπει να συγκεντρώνουν ιδιαίτερα στοιχεία και προσόντα, όπως επιχειρησιακή πείρα στην έρευνα οργανωμένου και σοβαρού εγκλήματος, εξειδικευμένες εκπαιδεύσεις στην ανάλυση εγκληματολογικών πληροφοριών (επιχειρησιακή, στρατηγική, οικονομική, γεωγραφική, κ.ά.). Απαραίτητα στοιχεία για τους αναλυτές κρίνονται η καλή χρήση της αγγλικής γλώσσας, η πολύ καλή χρήση λογισμικών Η/Υ και η γνώση μεθοδολογίας επιστημονικής έρευνας. Γι’ αυτό οι γνώσεις από προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές σε κοινωνικές επιστήμες (ιδιαίτερα εγκληματολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία) είναι επιπλέον εφόδια. Πολλά άλλα στοιχεία μπορεί ακόμη να συγκεντρώνουν οι αναλυτές με χαρακτηριστικότερα, τον εργασιακό ζήλο, το πείσμα για την ανακάλυψη της αλήθειας, την διαρκή προσπάθεια για απόκτηση νέων γνώσεων, την εργασία κάτω από πίεση, τις επικοινωνιακές ικανότητες για εκπροσώπηση της μονάδας τους, κ.ά. Συνήθως οι αναλυτές κατέχουν μία εξειδίκευση σε μια περιοχή της ανάλυσης (με την προϋπόθεση ότι κατέχουν μια απαραίτητη βασική γενική γνώση), όπως στη στρατηγική, στην οικονομική  και τη γεωγραφική ανάλυση, αλλά και μέσα σ’ αυτές τις περιοχές υπάρχουν περιθώρια για μεγαλύτερη εξειδίκευση και επιμέρους ανάπτυξη ικανοτήτων. Εξειδίκευση στους αναλυτές μπορεί να υπάρξει και ανά είδος εγκλημάτων, όπως στη διακίνηση ναρκωτικών, στην τρομοκρατία, στα σεξουαλικά εγκλήματα, κ.ά.

Πώς δουλεύει η ανάλυση;

Η κεντρική μονάδα ανάλυσης αναλαμβάνει συνήθως αναλύσεις που απαιτούν επεξεργασία πληροφοριών, οι οποίες προέρχονται από τις διωκτικές αρχές όλης της χώρας, ενώ οι περιφερειακές αναλαμβάνουν αναλύσεις με πληροφορίες, οι οποίες προέρχονται από τις τοπικές διωκτικές αρχές. Οι περιφερειακές μονάδες υποστηρίζονται αναλυτικά και εκπαιδευτικά από την κεντρική μονάδα. Η ανάλυση διενεργείται πάντα σε συνεργασία με την ομάδα έρευνας αστυνομικών, η οποία χρειάζεται βοήθεια για να λύσει ένα έγκλημα ή εγκλήματα και να φέρει τους υπαίτιους ενώπιον της δικαιοσύνης. Η διαδικασία ανάλυσης υλοποιείται ως ένα έργο (project), το οποίο απαιτεί αρχικό σχεδιασμό, υλοποίηση των εργασιών με βάση το σχέδιο, πιθανό επανασχεδιασμό και νέα υλοποίηση και στο τέλος αξιολόγηση της διαδικασίας ανάλυσης και της εφαρμογής της. Οι αναλυτές δουλεύουν μαζί με τους βοηθούς τους στο να συλλέξουν τις πληροφορίες, να τις αξιολογήσουν, να τις ταξινομήσουν σε ειδικά λογισμικά ανάλυσης, να τις αναλύσουν αναπτύσσοντας τις υποθέσεις τους και να παρουσιάσουν τ’ αποτελέσματα της ανάλυσης με συγκεκριμένα συμπεράσματα και προτάσεις για την ομάδα έρευνας. Στην εργασία τους χρειάζονται πάντα την υποστήριξη ειδικών στην πληροφοριακή τεχνολογία.

Ποιο είναι το πληροφοριακό υλικό, στο οποίο βασίζεται η ανάλυση;

Οι περισσότερες, οι σημαντικότερες και οι πιο αξιόπιστες πληροφορίες που επεξεργάζονται οι αναλυτές προέρχονται συνήθως από την ομάδα έρευνας και τις εμπιστεύονται στους αναλυτές. Άλλες πληροφορίες που επεξεργάζονται μπορεί να προέρχονται είτε από κλειστές πηγές (αρχεία υπηρεσιών, φάκελοι εγκληματιών, εθνικές ηλεκτρονικές βάσεις εγκλημάτων, κ.ά) είτε από ανοικτές (εφημερίδες, περιοδικά, εκθέσεις επιστημονικών ιδρυμάτων και οργανισμών, κ.ά). Η κάθε πληροφορία δεν έχει την ίδια βαρύτητα στην ανάλυση και στα πορίσματά της, γι’ αυτό και αξιολογούνται ανάλογα με ειδική κλίμακα αξιολόγησης.

Ποια είναι τα προϊόντα ανάλυσης και πώς αξιοποιούνται;

Όλες οι αναλύσεις καταλήγουν σε γραπτή έκθεση, η οποία παραδίδεται στην ομάδα έρευνας. Η έκθεση μπορεί να είναι στρατηγική (περιγραφή κατάστασης, εκτίμηση κινδύνου ή απειλής) με σκοπό να υποβοηθήσει τη λήψη αποφάσεων σε στρατηγικό-πολιτικό επίπεδο ή να είναι επιχειρησιακή (ανάλυση εγκληματικού δικτύου, ανάλυση εγκλήματος, σκιαγράφηση εγκληματικού προφίλ, κ.ά) με σκοπό να βοηθήσει τις διωκτικές αρχές να πετύχουν συλλήψεις και κατασχέσεις. Μπορεί για μια έρευνα να συνταχθούν περισσότερες από μία εκθέσεις (είτε με διαφορετικά θέματα, είτε με το ίδιο θέμα σε διάφορες εκδόσεις-updates). Τις περισσότερες φορές οι εκθέσεις παρουσιάζονται και υποστηρίζονται ενώπιον της ομάδας έρευνας από τους ίδιους τους συντάκτες-αναλυτές. Όταν η έρευνα απαιτεί συνεχή και στενή συνεργασία ομάδας έρευνας και αναλυτών, οι αναλυτές παράγουν μικρές αναφορές και σχεδιαγράμματα σχεδόν καθημερινά και τα θέτουν υπόψη της ομάδας έρευνας προκειμένου να λάβει αποφάσεις για την εξέλιξη της έρευνας. Σημαντικό ρόλο στην αξιοποίηση των ευρημάτων της ανάλυσης έχουν οι ικανότητες των αναλυτών στη γραπτή και προφορική επικοινωνία με την ομάδα έρευνας.

Αξιολόγηση της ανάλυσης

Η ποιότητα κάθε έργου της ανάλυσης είναι συνάρτηση των ικανοτήτων αναλυτών και της ποιότητας-ποσότητας των διαθέσιμων πληροφοριών. Όσο περισσότερες και ποιοτικότερες είναι οι πληροφορίες που λαμβάνουν οι αναλυτές τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να παράγουν καλύτερες αναλύσεις με αποτέλεσμα μεγαλύτερη υποστήριξη και καλύτερα αποτελέσματα στο επιχειρησιακό πεδίο. Απαραίτητα για την επιτυχία της ανάλυσης είναι η υποστήριξή της από υψηλή τεχνολογία και οι απαιτούμενες συνθήκες στο περιβάλλον εργασίας των αναλυτών (επαρκής και ήσυχος χώρος εργασίας, αποκλειστική αφοσίωση στο έργο της ανάλυσης, κ.ά). Η βοήθεια που προσφέρει η ανάλυση αξιολογείται στο τέλος από την επιχειρησιακή ομάδα έρευνας ή από τους αποδέκτες της στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Οι απόψεις τους και οι παρατηρήσεις τους λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε μελλοντικές αναλύσεις. Αλλά και οι ίδιοι οι αναλυτές αξιολογούν τη δουλειά τους σε όλα τα στάδιά της και προσπαθούν να εντοπίσουν θετικά και αρνητικά σημεία, ν’ αναδείξουν τη νέα γνώση και τις καλύτερες πρακτικές που προέκυψαν καθώς και να προτείνουν λύσεις για τις αδυναμίες.

Σύγχρονες εξελίξεις στην ανάλυση

Σε διωκτικές αρχές με υψηλό βαθμό οργάνωσης δεν είναι δυνατόν να αρχίσει έρευνα για εγκληματική ομάδα ή για σοβαρό-οργανωμένο έγκλημα χωρίς τη συμμετοχή και τη βοήθεια αναλυτών εγκληματολογικών πληροφοριών. Η ανάλυση έχει καταστεί αναπόσπαστο κομμάτι της αστυνομικής έρευνας. Οι αστυνομικοί-ερευνητές είναι εκπαιδευμένοι και γνωρίζουν πότε, πώς και γιατί πρέπει να ζητήσουν τη βοήθεια των αναλυτών και ακόμη περισσότερο γνωρίζουν τον τρόπο συνεργασίας μαζί τους και να αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο τα προϊόντα της ανάλυσης. Από την άλλη, η επιστημονική έρευνα και οι τεχνολογική εξέλιξη βελτιώνουν συνεχώς τις μεθόδους, τα εργαλεία και τις δυνατότητες της ανάλυσης. Γι’ αυτό είναι απολύτως απαραίτητη η συνεχής επαφή των αναλυτών με τις εξελίξεις, οι οποίες μπορεί  να προέρχονται από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου και από ποικίλα γνωστικά αντικείμενα.

Ανάλυση στην Ελληνική Αστυνομία

Το έτος 2001 ιδρύθηκε το Τμήμα Ανάλυσης Εγκληματικότητας στη Διεύθυνση Δημόσιας Ασφάλειας του Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα ως κεντρική μονάδα ανάλυσης της Ελληνικής Αστυνομίας. Περιφερειακά Τμήματα με αρμοδιότητα την ανάλυση εγκληματολογικών πληροφοριών λειτουργούν σήμερα τα Τμήματα των Διευθύνσεων Ασφαλείας Αττικής και Θεσσαλονίκης α) Στρατηγικής και Ανάλυσης Στοιχείων Εγκληματικότητας, β) Διαχείρισης Πληροφοριών και Στρατηγικής της Υποδιεύθυνσης Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος γ) Ανάλυσης και Τεκμηρίωσης Πληροφοριών της Υποδιεύθυνσης Δίωξης Ναρκωτικών. Ανάλογα Τμήματα λειτουργούν στη Διεύθυνση Αντιμετώπισης Ειδικών Εγκλημάτων Βίας και στη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων.

Η ανάγκη για ίδρυση και λειτουργία αντίστοιχων τμημάτων σε κάθε Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Περιφέρειας είναι ήδη παρούσα και επιτακτική.

Επίσης, είναι απαραίτητος ο αναπροσανατολισμός της εργασίας των ήδη λειτουργούντων τμημάτων ανάλυσης (με συνενώσεις σε νέες μονάδες), ώστε να υποστηρίζουν με επιχειρησιακές αναλύσεις περισσότερες έρευνες με τεχνικές και μεθόδους που δεν έχουν ακόμη ενσωματώσει. Στην προσπάθεια αυτή μπορούν να συμβάλλουν τα ήδη εκπαιδευμένα στελέχη τους με την υποστήριξη και της κεντρικής μονάδας.

Τι απαιτείται να γίνει σε εθνικό επίπεδο;

• Παραγωγή καλά εκπαιδευμένων αναλυτών, οι οποίοι να είναι αφοσιωμένοι στο έργο της ανάλυσης χωρίς «άλλα πάρεργα».
• Υψηλή τεχνολογική υποδομή (λογισμικά, Η/Υ, περιφερειακά, εθνικές βάσεις δεδομένων).
• Θεσμικό πλαίσιο, το οποίο να καθορίζει τη συνεργασία αναλυτών-ερευνητών και να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε πληροφορίες.
• Αλλαγή νοοτροπίας του προσωπικού στο χειρισμό των πληροφοριών, κυρίως με καθιέρωση συγκεκριμένων, τυποποιημένων και υποχρεωτικών ενεργειών από κάθε υπάλληλο.
• Γνώση του προσωπικού για τις δυνατότητες της ανάλυσης και ικανότητες για αξιοποίηση των προϊόντων της.
• Υποστήριξη της ανάλυσης και των αναλυτών από την ηγεσία και τους διοικητές υπηρεσιών.

ΙΩΣΗΦ ΚΑΜΠΑΝΑΚΗΣ

Δημοσιεύτηκε στο: Αστυνομική Ανασκόπηση, τ. 255, Μάιος-Ιούνιος, 2009, σελ. 14-16