Οδηγός σκανδιναβικού νουάρ και το «Death in a Cold Climate»
Ο Ν.Μ. Γεωργιάδης εξέδωσε πρόσφατα ένα «Οδηγό για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία», εκδ. Ηρόδοτος, 2021). Περιλαμβάνει πέντε ενότητες ανά χώρες και αναφέρεται σε 22 Δανούς συγγραφείς, 6 Ισλανδούς, 15 Νορβηγούς, 49 Σουηδούς και 8 Φινλανδούς. Για κάθε χώρα υπάρχει εκτενής ιστορική αναφορά, καθώς και αναλυτικές πληροφορίες για τους πιο σημαντικούς συγγραφείς. Το μεγάλο προτέρημα του «οδηγού» είναι ότι αποκτά κανείς μια πλήρη εικόνα του συγγραφικού δυναμικού του σκανδιναβικού νουάρ και της αντίστοιχης βιβλιογραφίας. Συσχετίζει τους συγγραφείς με τα θεματικά μοτίβα του είδους¸ τη σκηνογραφία και τις τοπικές κοινωνίες, τις επιμέρους «εθνικές» διαφορές, τη λεγόμενη «σχολή του έλκους» και τη διασπορά της στις πέντε χώρες και τέλος την μετεξέλιξη του μοντέλου των συγγραφέων Χουέβαλ-Βαλέ της δεκαετίας 1965-1975 σε μια ποικιλία από υποείδη της αστυνομικής αφήγησης.
Το πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο αφορά την Ισλανδία, που αποτελεί και ένα μοναδικό εκδοτικό φαινόμενο -μια τόσο μικρή χώρα να παράξει έργα που σπάνε τα σύνορα και να δώσει τηλεοπτικές σειρές υψηλού επιπέδου κα προδιαγραφών.
Κατά τ’ άλλα, η πρώτη σοβαρή μελέτη είναι το «Death in a Cold Climate» του Barry Forshaw (2012), σημείο αναφοράς και για τον Ν.Μ.Γεωργιάδη. Εδώ θα σταθούμε μόνο σε τρία επιμέρους θέματα που θίγει ο Φόρσοου και δεν μοιάζει να απασχολούν την ελληνική βιβλιοκριτική: η αξία της μετάφρασης, η εμπορική κατάχρηση και το φολκλόρ.
Στην εισαγωγή του ο Φόρσοου δίνει έμφαση στην πρόσληψη του πρωτότυπου μέσω της μετάφρασης και στέκεται στις δύο καλύτερες έως τότε μεταφράστριες στα αγγλικά, τη Laurie Thompson και Sara Death. Η Τόμπσον, λέει ο Φόρσοου, θεωρεί πως το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει είναι η διαφορά στο νομικό και δικαστικό σύστημα και στην οργάνωση της αστυνομίας, όπως για παράδειγμα η απουσία αρχιφυλάκων, δηλαδή μιας ενδιάμεσης βαθμίδας στη διάρθρωση της σουηδικής αστυνομικής υπηρεσία. Η Σάρα Ντεθ αντιμετωπίζει πιο σοβαρά θέματα, όπως λέει η ίδια: « Υπάρχουν προβλήματα ως αποτέλεσμα του μεταφραστικού μπουμ των αστυνομικών: Μερικοί Σουηδοί συγγραφείς μοιάζει να γράφουν κατόπιν παραγγελίας. Οι ατζέντηδες πουλάνε ανάλογα με τη ζήτηση και φοβάται κανείς ότι οι Βρετανοί εκδότες αγοράζουν συχνά στις μέρες μας βιβλία τρίτης κατηγορίας. Όμως η απήχηση στο κοινό παραμένει η ίδια -δείχνουμε μια χώρα που είναι διαφορετική από τη Μεγάλη Βρετανία -αλλά ταυτόχρονα όχι και πολύ διαφορετική».
Ο Φόρσοου με τη σειρά του φέρνει το παράδειγμα της τηλεοπτικής μεταφοράς του Βαλάντερ στη Σουηδία και τη Μεγάλη Βρετανία με τον Κένεθ Μπράνα. «Η αρχική σειρά είναι γυρισμένη σε σουηδικά διαμερίσματα και τοποθεσίες, χωρίς καμία προσπάθεια να προστεθεί κάποια άλλου τύπου γοητεία, ενώ η Βρετανική (άξια κατά τα άλλα) επιμένει να παρουσιάζει την ομορφιά της εξοχής, τα κυματιστά στάχια και τη μαγευτική δύση. Μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι ορισμένοι μεταφραστές λειτουργούν με ανάλογη λογική, ενσωματώνουν διακριτικά στοιχεία επιμέλειας με τη δική τους επιλογή των επιθέτων και των ουσιαστικών. Έτσι, τα μυθιστορήματα αυτά στη μητρική τους γλώσσα, δεν είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά που διαβάζει το αγγλικό κοινό».
Για εμάς το πρόβλημα μεγαλώνει, όταν τα σκανδιναβικά μυθιστορήματα μεταφράζονται στη γλώσσα μας από τα αγγλικά! Ομολογώ πάντως, πως ως δυτικός θεατής η σειρά Βαλάντερ με τον Κένεθ Μπράνα δεν με πείραξε καθόλου με το φολκλορικό της στοιχείο, αλλά αυτό είναι μια επιπλέον ερμηνεία της ιδιαιτερότητας στην απήχηση του είδους!