Όταν η Αριστερά γύριζε την πλάτη στην αστυνομική λογοτεχνία

του Φίλιππου Φιλίππου

Την περίοδο του Εμφυλίου, οι εφημερίδες και τα περιοδικά εξακολουθούσαν να δημοσιεύουν αστυνομικά διηγήματα, καθώς και μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων σε συνέχειες, όπως συνέβαινε και στη διάρκεια της Κατοχής. Το 1948, κι ενώ κυκλοφορούσε η Μάσκα που είχε εκδοθεί πριν από τον πόλεμο, η εφημερίδα Οι καιροί δημοσίευε σε συνέχειες το μυθιστόρημα της Άγκαθα Κρίστι Η ώρα του εγκλήματος, ενώ το περιοδικό Θησαυρός το Οι δέκα μελλοθάνατοι πάλι της Κρίστι· το 1949 δημοσίευε Το μυστήριο των 12 Κινέζων και το Οι άνθρωποι του αίματος του Τζέιμς Τσέιζ.

Ωστόσο, τα ειδικά αστυνομικά περιοδικά (Μάσκα, Μυστήριον και άλλα), δεν έχαιραν εκτίμησης από γονείς και δασκάλους, μολονότι οι ίδιοι τα διάβαζαν, επειδή φοβούνταν πως οι εγκληματικές πράξεις που περιγράφονταν σε αυτά θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο μίμησης. Την άνοιξη του 1953 η Μάσκα επανεκδόθηκε. Τα αναγνώσματά της δεν ήταν μόνο αστυνομικά· δημοσίευε επίσης περιπέτειες στην Αφρική και την Ασία, πειρατικές μα και κατοχικές ιστορίες.

Μεγάλο μέρος των αναγνωστών των αστυνομικών περιοδικών ήταν παιδιά και έφηβοι. Ωστόσο, στην Ελλάδα δεν είχε αναπτυχθεί εγχώρια αστυνομική λογοτεχνία. Η Μάσκα όμως αποτελούσε φυτώριο αστυνομικών συγγραφέων, αριστερών και μη, οι οποίοι έγραφαν διηγήματα με ξένους ήρωες (Ζορρό, Λέμι Κόσιον και άλλους): Απόστολος Μαγγανάρης, Γιώργος Τσουκαλάς, Νίκος Τσεκούρας, Γεωργία Δεληγιάννη (μετέπειτα και Αναστασιάδη), Ηλίας Μπακόπουλος, Στέλιος Ανεμοδουράς, Νίκος Μαράκης, Δημήτρης Χανός, Φάνης Κλεάνθης, Γιώργος Σεβαστίκογλου.

Εξαιτίας της επιφυλακτικότητας γονέων και δασκάλων, κάποιοι δημοσιογράφοι σκέφτηκαν να εκδώσουν περιοδικά δράσης χωρίς εγκλήματα. Ένας από αυτούς ήταν ο Στέλιος Ανεμοδουράς, ποιητής και μεταφραστής, εκ των συνεργατών της Μάσκας. Άρχισε τη συγγραφική-εκδοτική του πορεία με το νεανικό περιοδικό Υπεράνθρωπος. Το 1952 εξέδωσε το εβδομαδιαίο περιοδικό Μικρός Ήρως με ήρωες παιδιά που πολεμούσαν στην Αθήνα τους Γερμανούς: τον Γιώργο Θαλάσση ή Παιδί-Φάντασμα, την Κατερίνα, και τον Σπίθα, τον αστείο της παρέας.

Οι περιπέτειες των μικρών ηρώων (τις έγραφε ο ίδιος ως Θάνος Αστρίτης), περιείχαν βία και σκοτωμούς μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών. Ο Μικρός Ήρως, δηλαδή, ήταν αστυνομικό περιοδικό, μόνο που απευθυνόταν σε παιδιά. Στο αφιέρωμα που έκανε στον Μικρό Ήρωα το περιοδικό Ωλήν το 1982), ο ποιητής Ηλίας Λάγιος  (ως Αλέξης Φωκάς), τον υπερασπίστηκε ενθέρμως: «Νόμιμο τέκνο του Τσακιτζή και της Μάσκας, θραμένος με το αμνιακό υγρό της παραφιλολογίας, ο «Μικρός Ήρως» κομίζει την κορύφωση και τον αφανισμό του λαϊκού μυθιστορήματος. Κατάγεται από τη χώρα των μακάρων, τη χώρα του Αχιλλέα, του Μεγαλέξανδρου, του Διγενή και του Καραγκιόζη. Ενταγμένος στη διεθνή των λαϊκών ηρώων, συνδιαλέγεται με το Χότζα, το Ροκαμβόλ, τον Αρσέν Λουπέν και τον Σέρλοκ Χολμς».

Ο πρώτος Έλληνας που έγραψε αστυνομικό μυθιστόρημα τη δεκαετία του ’50 ήταν ο δημοσιογράφος Χρήστος Χαιρόπουλος. Τον Ιούλιο του 1952 άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες στην εφημερίδα Εμπρός το Καλλιστεία του θανάτου. Λίγο αργότερα, εμφανίστηκε ο Γιάννης Μαρής, δημοσιογράφος στη σοσιαλιστική Μάχη. Η σταδιοδρομία του ως αστυνομικού συγγραφέα άρχισε το καλοκαίρι του 1953, όταν με το πραγματικό του όνομα Γιάννης Τσιριμώκος δημοσίευσε σε συνέχειες το κλασικό πλέον Έγκλημα στο Κολωνάκι, στο εβδομαδιαίο περιοδικό Οικογένεια. Ήρωάς του ήταν ο αστυνόμος Γιώργης Μπέκας, ο οποίος βασίστηκε στον επιθεωρητή Ζιλ Μαιγκρέ του Ζορζ Σιμενόν.

Το κοινό διψούσε για αστυνομικές περιπέτειες, ωστόσο, ορισμένοι αριστεροί διανοούμενοι αντιμετώπιζαν το φαινόμενο με σκεπτικισμό έως εχθρότητα. Έγραφε ο Νίκος Παπαπερικλής στην Αυγή τον Φεβρουάριο του 1958: «Κι εδώ φτάνουμε στον θρίαμβο του ραδιοφώνου μας. Ο Τζον Γκρικ…Το ελληνοαμερικανικό ζευγάρωμα. Και Τζον και Γκρικ. Και η Ελλάδα και η Αμερική…Το ελληνικό δαιμόνιο που μας τιμά στην αλλοδαπή. Ο αστυνομικός της Ιντερπόλ που τα ξέρει όλα. Σιχαίνεσαι το αστυνομικό μυθιστόρημα, τους γκάνγκστερς, τους φόνους, τα πιστόλια, τους στραγγαλισμούς. Αμ δε… Και οι νεαροί βλαστοί μας, που παραδίνονται στο κουτί κάνουν όνειρα και διαλέγουν ρόλους: Τζον Γκρικ ή γκάνγκστερ; Θεός να τα φυλάει τα καημένα…»

Η Αυγή, το δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ (διευθυντής Λεωνίδας Κύρκος), έγραφε στις 24 Οκτωβρίου 1961, παραμονές των εκλογών: «Ανοικτός ο δρόμος για την διαφθορά- τα γκαγκστερικά φιλμ ελεύθερα για τη νεολαία. Τα έντυπα που διαφθείρουν τους νέους (Μάσκες κλπ) κυκλοφορούν όχι μόνον ελεύθερα αλλά και σε αδασμολόγητο χαρτί, προς ευχερεστέραν κυκλοφορίαν της εντύπου αθλιότητος. Όμως ο Θούριος του Ρήγα, ο Ρουσώ και ο Ζολά απαγορεύονται».

Λέει ο παλιός κομμουνιστής Στέλιος Ανεμοδουράς στο περιοδικό Ωλήν το 1982: «Η αντίδραση της κριτικής ήταν αρνητική. Και ιδίως της αριστερής. Η Αυγή επανειλημμένα έγραψε εναντίον του Μικρού Ήρωα. Κι όμως δεν είχαν διαβάσει το περιοδικό. Και οι γονείς αντέδρασαν αρνητικά αρχικά, και οι δάσκαλοι». Τα ίδια λέει στο ίδιο έντυπο κι ο Απόστολος Μαγγανάρης, ο δημιουργός της Μάσκας: «Η αντίδραση των λογίων και της επίσημης κριτικής στα περιοδικά αυτά δεν ήταν καλή. Και να σας πω, ακόμη και ιδεολογικά. Πολλές φορές έφτασε διαφημίσεις της Μάσκας να μην τις δημοσιεύει ο Ριζοσπάστης και η Αυγή λέγοντας ότι οι ήρωες επειδή τα ονόματά τους τιμώνται, είναι αντίθετοι με τη σοσιαλιστική ιδεολογία».

Βαθμιαία, η στάση της Αριστεράς άλλαξε, οι διανοούμενοί της άρχισαν να βλέπουν την αστυνομική λογοτεχνία θετικά. Τον Οκτώβριο του 1961 δημοσιευόταν σε συνέχειες στον φιλοκομμουνιστικό Ανεξάρτητο Τύπο (Διευθυντές Ι.Α.Πουρνάρας-Κ.Μ.Κύρκος) το μυθιστόρημα του Ζορζ Σιμενόν Η γούνα της αγριόγατας. Το 1964, στο απογευματινό κομματικό όργανο της ΕΔΑ Δημοκρατική Αλλαγή  (διευθυντής ο πρώην βουλευτής Γιάννης Ευαγγελίδης), δημοσιεύτηκε το μυθιστόρημα Ένα πτώμα στη βιβλιοθήκη της Άγκαθα Κρίστι.

Σήμερα που η αστυνομική λογοτεχνία έχει πλέον αποενοχοποιηθεί, μπορούμε να ακούσουμε πλείστες φωνές που υποστηρίζουν τα ωφελήματά της. Ο εγκληματολόγος Γιάννης Πανούσης, σημερινός υπουργός Προστασίας του Πολίτη (και μέλος της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας), υπογραμμίζει: «Το αστυνομικό όχι μόνο δεν είναι “ανήθικο” μυθιστόρημα αλλά συχνά μέσα από το ρομαντικό, ιστορικό, ηθογραφικό, ψυχολογικό του χαρακτήρα χάνεται το noir στοιχείο και αναδύεται μια “διδακτική διάπλαση” που διαμορφώνει ψυχές» (Γιάννης Πανούσης, Εγκληματικές επιστήμες και αστυνομικό μυθιστόρημα, εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, 2006).

 Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αυγή, 31 Μαΐου 2015