Αστυνομικά έργα στο ελληνικό θέατρο

O Γιάννης Μαρής και οι άλλοι 

του Φίλιππου Φιλίππου 

Το Έγκλημα στο Κολωνάκι του Γιάννη Μαρή που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του 1953 στο περιοδικό Οικογένεια ήταν η αρχή ενός λογοτεχνικού και ραδιοφωνικού ρεύματος που διήρκεσε είκοσι χρόνια και κάτι, μέχρι την πτώση της δικτατορίας. Τα αθηναϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα του Μαρή που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες και τα περιοδικά είχαν καλή ανταπόκριση στο κοινό με αποτέλεσμα την εμφάνιση κι άλλων συγγραφέων που υπηρετούσαν το είδος. Επίσης, τα αστυνομικά αναγνώσματα, ελληνικά και ξένα, επηρέασαν σε μικρότερο βαθμό και το θέατρο, ο Μαρής όμως δεν έγραψε θεατρικά αστυνομικά έργα, αλλά μόνο δύο κωμωδίες που παίχτηκαν χωρίς επιτυχία.

Ας κάνουμε έναν απολογισμό. To 1953 στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά η θιασάρχις κυρία Κατερίνα ανέβασε το έργο Το φως του γκαζιού του Πάτρικ Χάμιλτονμε το Μάνο Κατράκη και τον Θεόδωρο Μορίδη, που παίχτηκε στη συνέχεια και στην Κωνσταντινούπολη. Την άνοιξη του 1954 στο θέατρο Κυβέλης, ο θίασος Γιώργου Παπά, Δημήτρη Χορν, Έλλης Λαμπέτη ανέβασε το Ο άνθρωπος με την ομπρέλα των Ντίνερ-Μόρουμ.

Η “χρυσή” 15ετία

Τον Σεπτέμβριο του 1956 στο Θέατρο Κατερίνας ανέβηκε το έργο της Άγκαθα Κρίστι Μάρτυς κατηγορίας, κάνοντας τον Μ. Καραγάτση να γράψει ότι δεν είναι φίλος της «αστυνομικής φιλολογίας» κι ότι τον ενδιαφέρει η ανακάλυψη και η τιμωρία ενός «στυγερού δολοφόνου» για λόγους κοινωνικής σκοπιμότητας και όχι από τη «νοσηρή έφεση ξεδιαλύματος ενός μυστηρίου». Τον

Δεκέμβριο του 1957 ο θίασος της κυρίας Κατερίνας ανέβασε στο Ιντεάλ πάλι έργο της Άγκαθα Κρίστι, το Δίχτυ της αράχνης, με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα, τον Χρήστο Τσαγανέα, την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Το καλοκαίρι του 1959 ανέβηκε στο «Αθηναϊκό Θέατρο» της οδού Νικοδήμου από τον θίασο του Λιάκου Χριστογιαννόπουλου Η γυναίκα με το πράσινο βέλο του Ιάσονα Βροντάκη (διαδραματιζόταν στη Γαλλία), σε σκηνοθεσία Ίωνα Νταϊφά με πρωταγωνιστές τους Ελένη Χατζηαργύρη, Γιάννη Μιχαλόπουλο, Σπύρο Καλογήρου. Ήταν το πρώτο αστυνομικό έργο της ελληνικής δραματουργίας και συμπλήρωσε 100 παραστάσεις.

Στην κριτική του στην Αυγή ο Γεράσιμος Σταύρου εξέφραζε την αρνητική του γνώμη για το είδος του προσφερόμενου θεάματος: «Ήρθε, φαίνεται, η ώρα το “δαιμόνιο της φυλής” ν’ αποδείξει ότι τα καταφέρνει ακόμα και στην κατασκευή… αστυνομικών έργων. Δεν έχει σημασία, αν ο εγχώριος Σέρλοκ Χολμς αντί να λέγεται Γιάννης Παπαδόπουλος, ονομάζεται Τζόνι Φιλ, κι αντί να διαλευκαίνει τα εγκλήματα του Σέιχ Σου της Θεσσαλονίκης, ξεμπλέκει την “πλέον μυστηριώδη υπόθεσιν” των Παρισίων…»

Τον Αύγουστο ανέβηκε από τον ίδιο θίασο το αστυνομικό έργο του Νίκου Φώσκολου Ο θάνατος θα ξανάρθει που διαδραματιζόταν εκτός Ελλάδας κι είχε άγγλους ήρωες. Σε αυτό έπαιξαν οι Νάσος Χριστογιαννόπουλος, Ελένη Χατζηαργύρη, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Πέτρος Φυσσούν, Σπύρος Καλογήρου. Αυτή τη φορά, η κριτική του Γεράσιμου Σταύρου στην Αυγή δεν είχε ειρωνικές αιχμές, αλλά το πνεύμα της ήταν θετικό: «Η δεξιοτεχνία του κ.Φώσκολου να κρατάει “μαγνητισμένο” το ενδιαφέρον του θεατή και να επιταχύνει τα καρδιοχτύπια του για ψύλλου πήδημα δεν έχει τίποτα να ζηλέψει απ’ τη δεξιοτεχνία και των διασημοτέρων καλλιεργητών του είδους».

Τον Ιούλιο του 1960 ο θίασος του Λιάκου Χριστογιαννόπουλου ανέβασε στο Διονύσια το αστυνομικό έργο του Φρέντερικ Νοτ Ο δολοφόνος θα έρθει τα μεσάνυχτα και αργότερα το Η δίκη της Μαίρης Ντάνγκαν. Εκείνος του Ιορδάνη Μαρίνου ανέβασε στο θέατρο Αστυνομική Αυλαία της οδού Νικοδήμου το έργο Η νύχτα θα πέσει του Έλιν Γουίλιαμς με την Κυβέλη, τον Γιάννη Μιχαλόπουλο, τον Γρηγόρη Βαφιά, την Κυβέλη Μυράτ. Αφού χαρακτήρισε ως ατού του θιάσου την παρουσία της κυρίας Κυβέλης, ο θεατρικός κριτικός της Ακροπόλεως Στάθης Σπηλιωτόπουλος στο σημείωμά του για την παράσταση έγραψε: «Φαίνεται ότι το αστυνομικό θέατρο απεδείχθη προσοδοφόρο».

Το φαινόμενο των αστυνομικών θεατρικών έργων βαθμιαία άρχισε να παρακμάζει, προφανώς λόγω της έλλειψης ενδιαφέροντος

από το κοινό. Τέτοια έργα παίζονταν αραιά και πού. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 1963 ο θίασος του Δημήτρη Παπαμιχαήλ και της Δέσπως Διαμαντίδου ανέβασε στο θέατρο Φλορίντα την Ποντικοπαγίδα της Άγκαθα Κρίστι. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως η τάση να παίζονται στο θέατρο περισσότερα ελαφρά έργα παρά σοβαρά, οδήγησε τους θιασάρχες στο ανέβασμα αστυνομικών κωμωδιών. Το καλοκαίρι του 1966 ο θίασος Κάκιας Αναλυτή-Κώστα Ρηγόπουλου έπαιξε την κωμωδία Ζητείται πτώμα του Τζακ Πόπγουελ. Ας δούμε πως αντιμετώπισε την παράσταση η Άλκης Θρύλος (=Ελένη Ουράνη), μόνιμη θεατρική κριτικός της Νέας Εστίας: «Κερδίζει και συγκρατεί το ενδιαφέρον, το κουτό ενδιαφέρον, την περιέργεια για τη λύση, και έχει και κάποια πρωτοτυπία. Ενώ περιστρέφεται γύρω από μια υπόθεση δολοφονίας, γύρω από ένα πτώμα, διανθίζεται […] από αρκετές σκηνές που έχουν ένα τόνο καθαρά κωμικό».

Μερικούς μήνες αργότερα, τη χειμερινή σεζόν, ο θίασος Δημήτρη Μυράτ-Βούλας Ζουμπουλάκη ανέβασε το Περίμενε να σκοτεινιάσει του Φρέντερικ Νοτ. Η Άλκης Θρύλος στο ίδιο περιοδικό σημείωνε ότι «χαρακτηρίζεται αστυνομικό, αλλά που θα ήταν σωστό να χαρακτηριστεί “θρίλερ”. Δεν ζητεί από το θεατή, όπως τα αστυνομικά έργα, να λύσει το αίνιγμα ενός εγκλήματος· εκείνο που επιδιώκει είναι να μεταφέρει το θεατή σ’ ένα κλίμα φρικίασης και τρόμου». Την άνοιξη του 1967 ο θίασος της Άλκηστης Γάσπαρη ανέβασε στο Όρβο το Αρσενικό και παλιά δαντέλα του Τζόζεφ Κέσελρινγκ, το οποίο είχε πρωτοπαίξει η Μαρίκα Κοτοπούλη το 1946.

Το καλοκαίρι του 1967 ο Λιάκος Χριστογιαννόπουλος, ο οποίος τρόπον τινά είχε ειδικευτεί στο είδος, παρουσίασε στο θέατρο Ολύμπια του Πειραιά το Γεύση από έγκλημα του Μάριου Βαλέρη. Η ίδια κριτικός στο ίδιο περιοδικό έγραψε: «Ο θεατής πασχίζει να λύσει το αίνιγμα που του προτείνει ο συγγραφέας χωρίς να το κατορθώνει, γιατί τη λύση ο συγγραφέας την έχει επιτήδεια, όπως αρμόζει, αποκρύψει μέσα σε πολύπλοκα μπλεξίματα». Το χειμώνα του 1969 Ο θάνατος θα ξανάρθει του Νίκου Φώσκολου παίχτηκε ξανά στο θέατρο Αυλαία του Πειραιά από τον θίασο της Γιάννας Βαλέντη, το χειμώνα του 1973 ανεβάστηκε στο Αμιράλ από τον θίασο της Σμαρούλας Γιούλη.Ας σημειωθεί πως ένα από τα πιο αγαπημένα αστυνομικά έργα στο θεατρόφιλο κοινό, Το φως του γκαζιού παιζόταν συχνά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, από τον χειμώνα 1940-1941 (θέατρο Κοτοπούλη με Ρίτα Μυράτ, Γιώργο Παππά, Θόδωρο Μορίδη) έως το 1989 (θέατρο Αναλυτή με Κώστα Ρηγόπουλο, Κάκια Αναλυτή, Πέτρο Φυσσούν).

Τα τελευταία χρόνια

Και φτάνουμε στο ήμερα. Το 2012 μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε άτυπα ως έτος Γιάννη Μαρή, καθώς εκδόθηκαν από την Άγρα το ανέκδοτο μυθιστόρημα του Γιάννη Μαρή Η κυρία της νύχτας, η μελέτη του Ανδρέα Αποστολίδη Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή, μια συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Η επιστροφή του αστυνόμου Μπέκα (Καστανιώτης), γραμμένα από 15 αστυνομικούς συγγραφείς, μέλη της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας (ΕΛΣΑΛ), και μια νουβέλα με ήρωα πάλι τον Μπέκα, Το τελευταίο δρομολόγιο του Κρίτωνα Σαλπιγκτή. Αυτή η ενασχόληση συγγραφέων, εκδοτών και δημοσιογράφων με τον Γιάννη Μαρή και την αστυνομική λογοτεχνία επηρέασε άμεσα και το θέατρο. Κατά την χειμερινή θεατρική περίοδο 2012-2013 στις πάνω από 120 αθηναϊκές θεατρικές σκηνές, όπου παίχτηκαν έργα των Ιονέσκο, Μπρεχτ, Τσέχοφ, Ίψεν, Ουίλιαμς, Σαίξπηρ, Στρίντμπεργκ, Μπέκετ, Φο, ανεβάστηκαν πέντε αστυνομικά θεατρικά έργα, πρωτότυπα ή πεζογραφήματα διασκευασμένα. Ήταν το Έγκλημα στα παρασκήνια του Μαρή (Βουβάκης, Λίτσης, Μπαϊρακτάρη, Μπερδέκα, Μπρέμπου) στο Από Μηχανής Θέατρο, το Ο Σέρλοκ Χολμς και ο σκύλος των Μπάσκερβιλ των Στ. Κάνι-Τζ. Νίκολσον (Αγγελής, Γκαγκάνης, Ρούμπος) στο Αμιράλ, το Η παγίδα του Ρομπέρ Τομά (Σώζος Παπαθανασίου) στο ELIART, το Ο επιθεωρητής έρχεται του Τζον Πρίσλεϊ (Βαλτινός, Παπασπηλιόπουλος, Σαμαρά, Ζαχαράκος) στο Ιλίσια, το Φως του γκαζιού του Πάτρικ Χάμιλτον (Παναγοπούλου, Κέντρος, Βασιλείου). Επίσης, ανάμεσα στα έργα που παίχτηκαν στις 25 παιδικές σκηνές ήταν το Αγκάθα Κρίστι και Ηρακλής Πουαρό της Ειρήνης Κουτσαύτη (Τσιώμος, Οικονόμου, Χειμώνα) στο Ελεύθερη Έκφραση. Αλλά το φαινόμενο μεταφέρθηκε και στη Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στα έργα που ανέβηκαν στις 13 θεατρικές σκηνές ήταν Ο μικρός ήρωας του Στέλιου Ανεμοδουρά (Αδαμαντίδης, Αϊβάζογλου, Βήττα) στη Μονή Λαζαριστών, βασισμένο στην αστυνομική-περιπετειώδη παιδική σειρά του συγγραφέα.