To 1985 εκδίδονται «Οι γοργόνες στο γήπεδο του γκολφ» («Mermaids on the Golf Course») μια συλλογή από έντεκα διηγήματα. Φόνος, βία, μυστικά και τρέλα. Η δεκαετία του 1980 δεν είναι μια καλή δεκαετία για τη Χάισμιθ. Τα διηγήματα όμως παραμένουν στο ύψος της∙ παίζουν με την πάγια πλέον διεθνή σκηνογραφία της και τους χαρακτήρες της που φλερτάρουν ή εντάσσονται στη μεσαία τάξη. Ανεξαρτήτως πάντως κοινωνικής προέλευσης, τους επιφυλάσσει κατά κανόνα μια σκληρή μοίρα.

Στο «Κουμπί» («The Button»). Σκηνικό: Νέα Υόρκη. Ο Ρόναλντ Μάρκοφ, έγγαμος λογιστής,  ξεσπάει την οργή του για τον άσχημο τρόπο που αντιμετωπίζουν συχνά το παιδί του με σύνδρομο Ντάουν, σκοτώνοντας έναν εντελώς άγνωστο περαστικό. Δεν συλλαμβάνεται ποτέ, αλλά κουβαλάει στην τσέπη του το κουμπί από το παλτό του νεκρού, το οποίο χαϊδεύει ενίοτε με ικανοποίηση.

«Όχι σε αυτή τη ζωή, ίσως στην επόμενη» («Not in This Life, Maybe the Next»). Μια χήρα ράφτρα πενήντα πέντε ετών, που τα καλά της χρόνια τα είχε ζήσει στη Βοστώνη, οδηγείται στην αυτοκτονία από ένα φάντασμα που βλέπει μόνο αυτή. Ένα άσχημο, άκακο, πολύ κοντό πλάσμα με βαθιά φωνή που στο τέλος το συμπαθεί. Κόβει τις φλέβες της στο μπάνιο και μετά ξαπλώνει στο κρεβάτι της. Σκέφτεται το πλάσμα «μικρό, παράξενο κι όμως τόσο απέριττο κι απλό. Ποτέ δεν της είχε πει το όνομά του. Κατάλαβε πως το αγαπούσε».  

«Το τελευταίο πάρτυ του Κρις» («Chris’s Last Party»). Ο ετοιμοθάνατος Κρίστοφερ Ουέλς , ενενήντα ετών και κάτι, μέντορας σπουδαίων καλλιτεχνών, μαζεύει έντεκα μαθητές του στο σαλέ του έξω από τη Ζυρίχη. Είναι πλέον όλοι προχωρημένοι μεσήλικες και άκρως επιτυχημένοι καλλιτέχνες και ηθοποιοί. Ο Κρις Ουέλς υπήρξε ο μέντορας όλων τους. Το κλίμα θυμίζει λίγο τους «Δέκα μικρούς νέγρους» της Άγκαθα Κρίστυ, μόνο που ο οικοδεσπότης τώρα δεν σκοπεύει να εξοντώσει τους καλεσμένους του ∙ ετοιμάζεται να πεθάνει ο ίδιος σε μια εορταστική ατμόσφαιρα με σαμπάνιες και καλό φαγητό, όσο του επιτρέπει η μηχανική υποστήριξη της αναπνοής του. Λείπει ο δωδέκατος μαθητής του, ο Σάιμον Χάττον, λαμπρός ηθοποιός θεάτρου στη Νέα Υόρκη, απ’ όπου καλείται να έρθει εσπευσμένα. Μοιάζει να είναι ο αγαπημένος του ∙ όντως, όταν ο Κρις πεθαίνει λίγες μέρες μετά, ο Σάιμον μαθαίνει πως του έχει αφήσει το σαλέ του. Στο μεταξύ όμως ο Σάιμον, αναμένοντας τον θάνατο του Κρις, έχει αποπειραθεί να αυτοκτονήσει πέφτοντας σε ένα μικρό φαράγγι στο κτήμα όπου βρίσκεται το σαλέ της Ζυρίχης, καθώς η σχέση με τον μέντορά του χρωματίζεται από την επιπλέον δοκιμασία της δικής του ηλικίας (σαράντα εννέα ετών και νιώθει βαρύθυμα πως από του χρόνου περνάει στην τελική φάση της ζωής του) και άλλων ψυχικών συναισθημάτων που φαίνεται πως χρωμάτιζαν την μεταξύ τους σχέση, την φύση των οποίων δεν θα μάθουμε ποτέ. Ξέρουμε μόνο πως ο Κρις του είχε ήδη αφήσει την αγαπημένη ταμπακιέρα του που έπαιρνε μόνο έξι τσιγάρα και πως ο Σάιμον είκοσι δύο ετών στο Γιβραλτάρ του είχε κάνει δώρο ένα χαρτοκόπτη για τα γενέθλιά του (ο Κρις τότε ήταν προχωρημένος εξηντάρης).

«Ένα ρολόι χτυπά τα Χριστούγεννα» («A Clock Ticks at Christmas»). Διαδραματίζεται στη Γαλλία.  Η διάλυση του γάμου μιας γυναίκας από πλούσια οικογένεια κι ενός άντρα με εργατική καταγωγή, καθώς αντιδρούν εντελώς διαφορετικά όταν δύο αλητάκια, τα οποία προσπαθεί να φροντίσει η σύζυγος, κλέβουν ένα ρολόι, οικογενειακό κειμήλιο της φτωχής οικογένειας του άντρα. Είναι Χριστούγεννα, η γυναίκα προσπαθεί να τα προστατέψει και ο άντρας να τα κλείσει φυλακή.

«Δεν είμαι τόσο ικανός όσο άλλοι» («I Am Not As Efficient As Other People»). Διαδραματίζεται στο Σικάγο και στα περίχωρά του. Ο Ραλφ Μαρς, εργένης, είκοσι εννέα ετών, πωλητής στερεοφωνικών με εξοχικό είκοσι μίλια έξω από το Σικάγο, διακατέχεται από έντονο αίσθημα κατωτερότητας σε πρακτικά θέματα, σε σύγκριση με το γείτονά του που τα καταφέρνει σε όλα τα πρακτικά του σπιτιού θαυμάσια και επιπλέον είναι παντρεμένος κανονικά, ενώ ο Ραλφ έχει παράνομο δεσμό με μια παντρεμένη, ένα δεσμό που τελειώνει άδοξα. «Δεν είμαι τόσο ικανός όσο άλλοι άνθρωποι», επαναλαμβάνει. Προσπαθεί να συνάψει σχέση με μια γοητευτική γυναίκα που είναι έτοιμη να του δοθεί, αλλά αδυνατεί, καθώς το κόμπλεξ κατωτερότητας που τον διακατέχει εμφανίζεται ακαταμάχητο.

«Η ρομαντική» («The Romantic»), Νέα Υόρκη. Νεαρή υπάλληλος στην υποδοχή μεγάλης εταιρίας, με χαλαρή αυτοεκτίμηση, όταν τη στήνει σε ραντεβού ένας γοητευτικός πελάτης, προτιμάει έκτοτε να βγαίνει μόνη της σε εστιατόρια και μπαρ και να φαντασιώνει ότι συνοδεύεται, παρά να επιδιώξει κανονικά ραντεβού, αν και κάποια στιγμή της προσφέρεται ξανά η ευκαιρία. Αυτή τη φορά είναι εκείνη που θα στήσει τον συνοδό της. Μια μικρή αντεκδίκηση προς το ανδρικό φύλο; Αρχή μιας ψύχωσης;

Το βιβλίο που εγκαινίασε ένα είδος τουριστικού οδηγού με βάση το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι το «Crimes of the scene –A mystery novel guide for the international traveler» των Nina King & Robin Wings (Saint Martin Press, New York, 1997).

Ένα κεφάλαιό του είναι αφιερωμένο στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ποια βιβλία επιλέγονται για να προσφέρουν περιγραφές όπως:

«Γιουγκοσλαβία 1966: Το έθνος έμοιαζε με προσεκτικά συναρμολογημένο παζλ. Από μακριά έβλεπε κανένας μια εικόνα αρμονίας, ειρήνης και ανεξαρτησίας από τη Ρωσία…Μια πιο κοντινή ματιά αποκάλυπτε τις ρωγμές. Το όλον αποτελείτο από μικρά κομμάτια παράδοξου σχήματος προσωρινά ενωμένα. Κροάτες, Σέρβοι, Σλοβένοι, Δαλματοί, Μαυροβούνιοι, Βόσνιοι, Ερζεγοβίνιοι, Μακεδόνες σχημάτιζαν ένα σύνολο που ονομάστηκε Γιουγκοσλαβία». Από το μυθιστόρημα του Λώρενς Μπλοκ «The Canceled Czech» (1966).

Τέλη του 20ου αιώνα με τους Γιουγκοσλαβικούς Εμφύλιους νωπούς, η «τουριστική» προσέγγιση της περιοχής είναι έντονα χρωματισμένη από μια τοπογραφία της ίντριγκας και των συνωμοσιών. Έτσι μνημονεύεται η «Μάσκα του Δημήτριου» (1939) και «Η ετυμηγορία για τον Ντάλτσεφ» (1951) του Έρικ Άμπλερ, «Ο ερασιτέχνης» του Ρόμπερτ Λίττελ (1981), «Η καρδιά του κινδύνου» (1995) του Τζέραλντ Σύμουρ. Οι επιμελητές στέκονται ιδιαίτερα στο μυθιστόρημα του Λάιονελ Ντέβιντσον «Η νύχτα της Βεντσέσλας» (1960), καθώς σκηνικό του είναι η διάσημη πλατεία της Πράγας. Στα αξιοσημείωτα της αναγνωστικής λίστας που κατάρτησαν οι επιμελητές είναι το «Λευκοί αετοί πάνω από τη Σερβία» (1957) του Λώρενς Ντάρρελ του «Αλεξανδρινού κουαρτέτου», κατασκοπευτικό μυθιστόρημα γύρω από μια φιλοβασιλική ομάδα ανταρτών που θέλουν τα ανατρέψουν τον Τίτο. Στον απόηχο του ψυχρού πολέμου κινείται και η «Αναταραχή στην Τρανσυλβανία» (1993) της Μπάρμπαρα Ουίλσον, με σκηνικό την περιοχή όπου Ρουμάνοι ζούνε μαζί με μια ισχυρή Ουγγρική μειονότητα.

Τη δεκαετία του 1990, ιδιαίτερη εκτίμηση έχαιρε στη Δύση ο Γιόσεφ Σκβορέτσκυ του οποίου τα βιβλία είχαν γνωρίσει από τα τσέχικα πολύ καλές αγγλικές μεταφράσεις, όπως το «The Mournful Demeanor of Lietutenant Borucka»  (1966/1987) και «Τα αμαρτήματα του ιερέα Νοξ» (1973/1989). Το τελευταίο είναι ένα παιχνίδι με δέκα ιστορίες που εκτείνονται από την Πράγα έως το Σαν Φραντσίσκο όπου ο αναγνώστης καλείται να βρει εκτός από τον ένοχο και ποια από τις Δέκα Εντολές του ιερέα Νοξ έχει παραβιάσει.

Τέλη του προηγούμενου αιώνα τα Βαλκάνια κυριαρχούνται «τουριστικά» και θεματολογικά από τα μοτίβα του ψυχρού πολέμου ή της πρόσφατης αιματηρής διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Τον 21ο τα μοτίβα θα αλλάξουν προς το  «Balkan noir», όπως ονομάστηκε ένας τόμος με διηγήματα βαλκανικά σε επιμέλεια Βασίλη Δανέλλη και Γιάννη Ράγκου.

Το βιβλίο που εγκαινίασε ένα είδος τουριστικού οδηγού με βάση το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι το «Crimes of the scene –A mystery novel guide for the international traveler» των Nina King & Robin Wings (Saint Martin Press, New York, 1997).

Είναι απόλυτα ενημερωμένο για το τί συμβαίνει στο διεθνή χώρο μέχρι την τελευταία στιγμή που εκδίδεται και περιέχει για κάθε χώρα ή πόλη εύστοχα εισαγωγικά σημειώματα∙ στη συνέχεια μια πλήρη βιβλιογραφία και επιλεγμένα παραδείγματα - οδηγούς για τον διεθνή ταξιδιώτη.

Τα περιεχόμενα είναι ενδεικτικά:

Ι ΓΑΛΛΙΑ

French Connection (Ο άνθρωπος από τη Γαλλίας): Leblanc, Leroux και le Noir.

Κοντινό πλάνο: Φάκελος Μαιγκρέ.

Μαιγκρέ: Φόρος τιμής.

Τέσσερις δεκαετίες Μαιγκρέ: Δειγματοληψία.

Τα μέρη του Μαιγκρέ.

ΙΙ ΙΣΠΑΝΙΑ

Μετά τον Δικτάτορα.

Γευματίζοντας με τους ντετέκτιβ.

ΙΙΙ ΙΤΑΛΙΑ

Θάνατος στη Βενετία (φυσικά) και αλλού.

Κοντινό πλάνο: Αν διαβάζεις ιταλικά.

IV ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

 Μια ιστορία θανάτου.

Κοντινό πλάνο: Βιέννη.

Μια πόλη στην Γκρήνελαντ.

VΓΕΡΜΑΝΙΑ

Ιστορία δύο πόλεων.

Κοντινό πλάνο: Αν διαβάζεις γερμανικά.

VI ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Ολλανδικά εσωτερικά.

VII ΙΡΛΑΝΔΙΑ

Δολοφονικά σκηνικά.

VIII ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΑ

Από πάγο και ιδεολογία.

IX ΡΩΣΙΑ

Αντίο σε όλα αυτά.

X ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Από τη μια γιορτή στην άλλη.

XI ΑΦΡΙΚΗ

Τώρα το βλέπεις, τώρα το χάνεις.

XII ΝΟΤΙΟΣ ΑΦΡΙΚΗ

Θάνατος με αγγλική προφορά.

XIII ΙΑΠΩΝΙΑ

Η κουλτούρα ως μυστήριο.

XIV ΚΙΝΑ

Εδώ έρχεται ο δικαστής.

XV ΜΑΛΑΙΣΙΑ /ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ/ ΒΟΡΝΕΟ

Κοντινό πλάνο: Ο Κιμ και το μεγάλο παιχνίδι.

Κατάλογος: άλλοι ασιατικοί προορισμοί.

XVI ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Κάτω και έξω.

Ο κόσμος του Μπόνυ.

XVII ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ

Μικρά νησιά σε απέραντη θάλασσα.

XVIII ΜΕΞΙΚΟ

Αντίο Λ.Α….Χόλα, Μέχικο!

XIX ΚΑΝΑΔΑΣ

Φόνος σε ψυχρό κλίμα.

Κοντινό πλάνο: πεθαίνοντας σαν γηγενής.

XX ΚΑΡΑΪΒΙΚΗ

Προβλήματα στον παράδεισο.

XXI ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ

Στο λαβύρινθο.

Κοντινό πλάνο: αν διαβάζεις ισπανικά.

Για την αστυνομική συλλογή του «A Memory of Murder» (1984), ο Ρέη Μπράντμπερυ έγραφε: «Ίσως αυτή η συλλογή να έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον για αυτούς που έχουν τρομερή περιέργεια για την εργασία μου σε ένα πεδίο ανοίκειο σε πολλούς, αλλά μπορώ να κατονομάσω τα αγαπημένα μου διηγήματα “The Long Night” and “The Trunk Lady”, και να προσθέσω το “The Small Assassin”, που μου φαίνεται ως μια από τις καλύτερες ιστορίες που έχω γράψει σε οποιονδήποτε τομέα. Ήταν τόσο επιτυχημένο ώστε μοιάζει να έχει επηρεάσει μια ντουζίνα μυθιστορήματα και ταινίες που έχουν γραφτεί ή γυριστεί τα τελευταία δέκα χρόνια».

«Ο μικρός δολοφόνος» που δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 1946 στο Dime Mystery είναι μια ανατριχιαστική ιστορία ενός νεογέννητου μωρού, που θυμίζει το κατοπινό «Μωρό της Ρόζμαρυ» (την θρυλική ταινία του Ρομάν Πολάνσκι). Το νεογνό προκαλεί τον τρόμο στη μητέρα του, που είναι βεβαία για τα δολοφονικά του ένστικτα και όταν οι δύο γονείς του θα πεθάνουν από ατυχήματα, συνδεδεμένα κατά κάποιο τρόπο με την ύπαρξή του, ο γυναικολόγος που ήταν παρόν στη γέννα του, και προσπαθούσε αρχικά να καθησυχάσει τις φοβίες της μητέρας, αποφασίζει τελικά να το σκοτώσει.

Μερικές από τις άλλες ιστορίες της συλλογής.

«The Screaming Woman» («Η γυναίκα που ουρλιάζει»): «Λέγομαι  Μάργκαρετ Λήρυ και είμαι δέκα ετών, δεν έχω αδέλφια, μόνο καλούς γονείς, που όμως δεν μου δίνουν καμία προσοχή. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, δεν μας είχε περάσει ποτέ από το μυαλό πως θα είχαμε να κάνουμε με μια δολοφονημένη γυναίκα» . Η Μάργκαρετ Λήρυ ακούει γυναικείες κραυγές κάτω από το χώμα, τις οποίες κανείς άλλος δεν μπορεί να ακούσει…Και τελικά έχει δίκιο.

«The Trunk Lady» («Η κυρία στο μπαούλο»): Ο μικρός της οικογένειας ανακαλύπτει στη σοφίτα ένα γυναικείο πτώμα. Πρόκειται για οικογενειακό έγκλημα, το οποίο σύσσωμη η οικογένεια προσπαθεί να συγκαλύψει παρουσιάζοντας τον μικρό φαντασιόπληκτο και μυθομανή. Ο μικρός όμως έχει τελικά δίκιο.

«I’m not Dump» («Δεν είμαι βλαξ»): Σ’ έναν ανεξήγητο συνοικιακό φόνο, προσφέρεται να βοηθήσει την τοπική αστυνομία στην ερμηνεία του ο χαζός της γειτονιάς, ο οποίος οδηγεί τελικά τις αρχές στην εξιχνίασή του. Μόνο που ο δολοφόνος είναι ο ίδιος.

«Punishment Without Crime» («Τιμωρία δίχως έγκλημα») και άλλα δύο διηγήματα εφιαλτικά με μαριονέτες που παίρνουν τη θέση των αφεντικών τους, τα οποία στο τέλος τιμωρούνται ή την πατάνε άσχημα.

«Corpse Carnival» («Το καρναβάλι του πτώματος»). Μια ερωτική ιστορία στον κόσμο των φρικιών του τσίρκου, όπου ένας Σιαμέζος απελευθερώνεται από το άλλο μισό του και κατηγορείται για φόνο.

«Κiller, Come Back to me!» («Δολοφόνε, γύρνα σε μένα!»). Περιγραφή της νεκροψίας ενός γκάνγκστερ, που διεξάγει… ο αδελφός του.

«The Utterly Perfect Murder» («Ο απόλυτα τέλειος φόνος»). «Ήταν μια τέτοια απόλυτα τέλεια ιδέα για φόνο, που με είχε ξετρελάνει διασχίζοντας τη μισή Αμερική. Η ιδέα μού είχε έρθει στα γενέθλιά μου, όταν γινόμουν σαράντα οκτώ ετών. Γιατί δεν μου είχε έρθει στα τριάντα ή στα σαράντα μου; Ίσως να ήταν καλά χρόνια και να τα πέρασα δίχως το μυαλό μου στο χρόνο και τον κτύπο των ρολογιών ή το μάζεμα του πάγου σιγά – σιγά στους κροτάφους μου … Τέλος πάντων, στα σαράντα οκτώ μου, ξαπλωμένος δίπλα στη γυναίκα μου, με τα παιδιά μου κοιμισμένα στα άλλα υπνοδωμάτια του σπιτιού λουσμένα στο σεληνόφως, σκέφθηκα ότι θα σηκωθώ και θα πάω να σκοτώσω τον Ραλφ  Άντεργουιλ».

Στο τέλος του διηγήματος, όταν συναντά τον περίφημο Ραλφ Άντεργουιλ, τον αντιφατικό τρόμο και φόβο της εφηβείας του, αυτός είναι πλέον ένα ζαρωμένο ανθρωπάκι και δεν υπάρχει λόγος να τον σκοτώσει ∙ το έχει κάνει στο μεταξύ η ίδια η ζωή.

Τέλος στο «αστυνομικό» του  μυθιστόρημα «Death is a lonely business» (που προσωπικά δεν με κέρδισε όσο τα διηγήματα) να σημειώσουμε ότι παίζει ο James Crumley στο ρόλο ενός ντετέκτιβ, από τους αγαπημένους συγγραφείς των 80’s και την αμερικάνικη παρέα των συγγραφέων που μάζεψε ο Πάκο Τάιμπο στα πρώτα χρόνια της Σεμάνα Νέγρα. Τζέημς Κράμλεϋ έχω μεταφράσει κι εγώ «Το τελευταίο φιλί» (1978 / 1995, εκδ. Πόλις) και γράψει ένα επίμετρο  («Ποια υπόθεση Μπράουν»;)