Ένας κατάσκοπος μεταξύ φίλων
Με αφορμή την τηλεοπτική σειρά «A Spy Among Friends» (2022), βασισμένη στο ομώνυμο non fiction βιβλίο του Β. Macintyre, «Ένας κατάσκοπος μεταξύ φίλων» («A Spy Among Friends» -2014) αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για την υπόθεση Φίλμπυ. Στην Άγρα στο μεταξύ είχαμε μεταφράσει το 2016 το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Λίττελ «Φίλμπυ –πορτραίτο του κατασκόπου σε νεαρά ηλικία» -2012).
Στα non fiction κατασκοπευτικά αφηγήματα διαβόητη θέση κατέχει και η αυτοβιογραφική εξιστόρηση του ίδιου του Κιμ Φίλμπυ, «Ο σιωπηλός μου πόλεμος» («My Silent War») του 1967, γραμμένη πλέον τότε στη Μόσχα.
Το ενδιαφέρον για εμάς βρίσκεται στις εισαγωγές και στα επίμετρα που συνόδευσαν τις τρεις αυτές εκδόσεις. Ο Γκρέηαμ Γκρην έγγραψε την εισαγωγή στην αυτοβιογραφία του Φίλμπυ, ο Λε Καρέ το επίμετρο στο Μάκιντάιερ, ενώ ο ίδιος ο Λίττελ συνόδευσε το μυθιστόρημα του με ένα υστερόγραφο επί των αινιγματικών δεδομένων της υπόθεσης.
Ο Γκρέηαμ Γκρην εξέπληξε μάλλον το κοινό του δεχόμενος να προλογίσει τον Φίλμπυ με ευνοϊκό τρόπο: «Ο σκοπός φυσικά στα μάτια του δικαιώνει το μέσον, αλλά αυτή είναι μια άποψη, την οποία υιοθετούν οι περισσότεροι άνθρωποι που ασχολούνται με την πολιτική […]. Όπως πολλοί Καθολικοί, που στη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α, δούλεψαν στο 16ο αιώνα για τη νίκη της Ισπανίας, ο Φίλμπυ διαθέτει μια ανατριχιαστική βεβαιότητα για την ορθότητα της κρίσης του, ο φανατισμός της λογικής ενός ανθρώπου ο οποίος βρήκε κάποτε μια πίστη, και δεν πρόκειται να την χάσει επειδή έκαναν αδικίες ή βαναυσότητες άνθρωποι όργανά της. Πόσοι καλοί Καθολικοί πρέπει να υπόμειναν τις μακριές κακές μέρες της Ιεράς Εξέτασης με την ελπίδα στο μέλλον να τους κρατά σταθερούς. Λάθη πολιτικής πρακτικής δεν είχαν επίπτωση στην πίστη του, ούτε το κακό που είχαν κάνει κάποιοι από τους ηγέτες του».
Αυτά έγραφε ο Γκρην το 1967. Το παράδοξο της ιστορίας είναι πως στα «λάθη πολιτικής» μεταξύ 1934 και 1956 περιλαμβάνεται το γεγονός πως όλοι οι «καθοδηγητές του Φίλμπυ είχαν εκτελεστεί! Ο Φίλμπυ αποσιωπά τον καφκικό κόσμο της σοβιετική κατασκοπίας και το βιβλίο, από την σκοπιά της πλοκής του, είναι εμφανώς προβλέψιμο και άνευρο («χτενισμένο» επιπλέον από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες).
Ο Τζων Λε Καρέ, αντίθετα με τον Γκρην, είναι εντελώς καχύποπτος απέναντι στις αφηγήσεις των στελεχών της ΜΙ6, που υπάγονταν στο Υπουργείο Εξωτερικών και αποτελoύνταν από άνδρες της αριστοκρατίας ή του στενού περίγυρού της. Πολύ περισσότερο για τις αφηγήσεις των αποστατών και των διπλών πρακτόρων. Ο δε Λίττελ στο δικό του υστερόγραφο θα δώσει ένα ακόμα «στρίψιμο στη βίδα» αφήνοντας να εννοηθεί πως η άποψη ότι ο Φίλμπυ μπορεί τελικά να ήταν «τριπλός» πράκτορας δεν είναι εντελώς αστήριχτη, βουτώντας στα απόνερα της στενότατης σχέσης του Φίλμπυ με τον εγκέφαλο της ΣΙΑ, την εποχή που βρισκόταν στην Ουώσινγκτον, τον Τζέημς Τζήζους Άνγκλτον. Μια περίπτωση «κυνηγού» κατασκόπων, που η υπόθεση Φίλμπυ τον οδήγησε στα όρια της παράνοιας.
Για τον Λε Καρρέ, από την άλλη, δεν υπήρχε καμία αμφιβολία για την ιδεοληπτική εμμονή του Φίλμπυ στην παραπλάνηση, στην διπλή του προσωπικότητα στα σύνορα μιας σχιζοφρενικής συμπεριφοράς, τίμιας προς όλους και προς κανένα, γι’ αυτό και αρνήθηκε να τον συναντήσει, όταν βρέθηκε στη Μόσχα και ο Φίλμπυ του ζήτησε να τον δει.
Ο Λε Καρρέ, κατά τ’ άλλα, έχει σαφώς θετική γνώμη για το βιβλίο του Macintyre, «Ένας κατάσκοπος μεταξύ φίλων» και για την αξιοπιστία των πηγών του, οι οποίες συμπίπτουν στα περισσότερα με τη μυθιστορηματική προσέγγιση του Λίττελ στα νεανικά χρόνια του Φίλμπυ.